É lugar común nas máis próximas análises políticas dicir que asistimos a unha transición da orde soberanista a un modelo, esencialmente comunitario, definido por unha forma de democracia plurinacional postsoberanista. Sería, nunha interpretación lóxica, a evolución necesaria da integración europa.
Perante estes convencementos teóricos, o que existe hoxe no marco comunitario é unha política de cohesión económica e social, transmutada en política rexional, adobiada cun discurso comprensivo en canto á diversidade lingüística e cultural (un discurso pluriculturalista, non plurinacionalista), e unha apelación non clarificada a unha Europa das Rexións. En último termo, contamos cunha división descentralizada por rexións europeas, unidades xeográfico-económicas precisas á mellor xestión e implantación das políticas deseñadas en Bruxelas.
Cos anos, marcados nas rexións pola existencia dos Fondos Estructurais, as rexións con poderes lexislativos emerxen de xeito diferencial na estructura rexional europea, tanto máis cando o goberno multinivel resultante dunha maior integración transnacional, esperta novas expectativas sobre o feito nacional subestatal. Tamén co tempo, a vía reclamativa do autogoberno ten experimentado profundos cambios, medidos nalgúns casos polas distintas formas de goberno asimétrico con que o Estado recoñece, no fondo, a súa natureza plurinacional.
No marco postsoberanista, e nestas mutuas adaptacións, xurde unha nova acepción da autodeterminación, que sería redefida segundo algúns autores como a capacidade para negocia-la propia posición dentro da "emerxente orde internacional". O que quere dicir tanto como a reconsideración dos obxectivos e estratexias nacionalistas, tendo en conta a globalización económica e os novos reximes transnacionais; novamente, o proceso de integración europea.
Nunha definición instrumental, constrinxida a reclamacion ó que a realidade política impón, o novo nacionalismo viría actuar daquela como un novo rexionalismo; un rexionalismo comunitario, moi aberto e cosmopolita, en canto depositario de dúas ou múltiples identidades, que serían utilizadas, ademais, para diferentes propósitos, segundo o contexto e as circunstancias (=capacidade de negociación).
As rexións con poder lexislativo son nomeadas por vez primeira polo Consello Europeo na Declaración de Laeken de decembro de 2001, Consello que lanza á súa vez o proceso semiconstituínte da Convención Europea, para prepara-lo futuro político da Unión.
Se consideramos que o depositario das reclamacións das rexións -maior autogoberno- é o Comité das Rexións, podemos dicir que non están representadas, ó contar este organismo cun simple estatuto de observador na Convención. O peso recaería, unha vez máis, no Parlamento Europeo, que vén de votar (28/11/2002), pese á oposición dos populares europeos, a posibilidade de que as autoridades rexionais e locais poidan adapta-la aplicación da lexislación comunitaria, e que as rexións poidan presentar recursos perante o Tribunal de Xustiza da UE para a defensa dos seus dereitos. O informe deberá ser enviado, moi posiblemente tras substantivas rectificacións, á Convención.
Se consideramos máis ben a Convención como principio -xa que convencionalmente suporía o inicio da Unión Política- e non como remate de etapa, a verdadeira virtualidade da súa celebración estaría na súa versatilidade para espertar debates paralelos, e achegas distintas, ó proceso. A intensidade e visibilidade do debate varía moito dunhas rexións a outras, e moito máis entre os Estados, que son, á postre, ós que compete promover, no marco do seu ordenamento constitucional, a axeitada participación das rexións nos procesos de toma de decisión e representación nos asuntos europeos (tamén no Consello, como xa contempla o Tratado de Amsterdam e ocorre nos casos de Alemaña e Bélxica).
Os 15 Estados da Unión teñen recoñecidas 211 rexións con distintos niveis de competencias. Visto máis polo miúdo, en 8 dos 15 Estados membros, existen 74 rexións con poder lexislativo: un 56% do total da poboación da Unión. Existen, no presente, razóns prácticas -comezando pola simple transposición de directivas- para que as rexións con competencias lexislativas teñan un estatus recoñecido e distinto no eido da nova reforma institucional da UE. É o espacio político da gobernación e do reparto de competencias. Neste espacio, o actual debate é relevante, pois a Convención Europea, ten unhas datas establecidas para o borrador do que será logo o texto final, e propostas, temas e grandestemas serán máis restrinxidos fase a fase, ata rematar coa convocatoria dunha nova Conferencia Intergobernamental en 2004. O mesmo proceso, cómpre lembralo, experimentado na redacción da malograda Carta dos Dereitos Fundamentais.
Hai outra razón fundamental, a sociolóxica, que tamén atinxe á gobernación, para que as rexións con competencias lexislativas, acaden outra consideración no futuro Tratado constitucional. Ata a máis optimista fracción propagandística da Comisión entoa hoxe un cristián mea culpa: "non soubemos facelo", "en qué nos equivocamos". A constatación do fiasco "canción da alegría" vivido en 1993 coa introducción da cidadanía europea (regulamentada xunto a mercadorías, capitais e prestación de servicios por Maastricht). A apelación constante ás grandes palabras , á Democracia, no plano da identificación rexional -moi forte dende un punto de vista sociolóxico en todo o territorio da Unión- engádeselle a insubstancialidade na redacción do principio de subsidiariedade e a inconsistencia do pobre artellamento do Comité das Rexións. Desidentificada a poboación europea coa cidadanía comunitaria, o labor de socialización pasa agora, mesmo nunha retórica comunitaria nada ousada, pola rexión como suxeito de socialización, vehículo de cidadanía.
Mesmo pódese pór un exemplo un tanto marciano, pero en estado puro. Os laboristas británicos están comprometidos pola dinámica da descentralización que acometeron ó chegaren ó poder en 1997. Malia que a proposta da división de Inglaterra en oito rexións autónomas -que contarían cun Parlamento electo- tivo moi mala acollida a principios deste ano, e malia ser, histórica e culturalmente artificial, o 72% dos ingleses cre que o modelo rexional fará a súa voz máis forte en Wetsminster e Bruxelas, e o 60% opina que achegará o Goberno británico máis á xente. Velaí que, nunha microescala certamente hostil, reprodúcese o novo rexionalismo cosmopolita: alta dose de practicidade máis pequenas pingas de romanticismo.
Finalmente, e apartándose deste caso, soamente ilustrativo, baixo unha estratexia, a da capacidade de negociación, debe haber tamén ideas claras, ideas nada novas pero aínda admitidas a medias trazas: que a soberanía pertence ós pobos, non ós Estados. Esencia de autodeterminación, e base dos valores democráticos que a Unión debe esixir para si como esixe ós demais.
