Fai máis de 20 anos, a Igrexa católica en Polonia xogou un papel importante no proceso de transición do Estado socialista á democracia, logo de formar a primeira liña de resistencia ao réxime do Partido Comunista durante case medio século. Hoxe en día, e a pesar de que a situación política cambiou, a Igrexa desexa seguir mantendo o seu peso político, un feito que para algúns é difícil de aceptar.
Trala caída do comunismo, o período de transición democrática foi xeneroso para a Igrexa, a cal adaptouse habilmente ás novas condicións políticas. Deste xeito, aproveitou o apoio social e a debilidade da dereita polaca, entón fráxil e dividida, para garantir a súa seguridade económica e influencia na vida política. Con iso, as autoridades eclesiásticas obtiveron unha serie de privilexios que, actualmente, ninguén se atreve a suprimir.
Un complexo (e benéfico) financiamento
Un dos maiores éxitos políticos das autoridades católicas é o compromiso obtido respecto do financiamento e tributación da Igrexa. En Polonia non existe un sistema coherente de financiamento das confesións relixiosas. Conforme á Lei das Garantías da Liberdade de Conciencia e Relixión de 1989, Polonia, sendo un Estado laico, non dota e non subvenciona ás igrexas. Con todo, existen varias excepcións a esta regra, sendo precisamente a Igrexa católica a súa maior beneficiaria, por ser a fe con maior número de crentes na sociedade polaca.
Na maioría dos Estados laicos existen certas vías para subsidiar as confesións relixiosas. En Polonia, entre estas hai que destacar o Fondo Eclesiástico, que é unha das últimas “reliquias vivas” do socialismo. O Fondo foi creado en 1950 como unha compensación pola desamortización de bens eclesiásticos polo réxime comunista e, como tal, debería haber estado financiado polos ingresos procurados por estes bens.
Con todo, esta idea principal nunca se realizou e, tanto entón como agora, o Fondo depende unicamente das doazóns estatais, as cales están aumentando regularmente. Así, en 1991 no orzamento estatal consignáronse 2 millóns de zlotys e, en 2008, dita previsión aumentou ata case 98 millóns.
Os beneficiarios do Fondo non son unicamente as igrexas e os clérigos católicos, aínda que a maior parte deste diñeiro pasa ás súas mans. O Fondo subvenciona a seguridade social dos clérigos, a renovación e conservación dos edificios eclesiásticos de certo valor cultural ou as actividades das organizacións benéficas eclesiásticas.
A pesar da existencia do Fondo Eclesiástico e outros xeitos de financiamento da Igrexa católica previstas nas leis polacas, no Parlamento residen certos grupos de interese que buscan novas vías para apoiar economicamente á Igrexa. Un exemplo disto pode ser o que, nos últimos anos, parecese ser un asunto de honra para os deputados da dereita, en especial do partido Lei e Xustiza (PiS), o feito de contribuír ao financiamento da construción do Templo da Divina Providencia, en manifesta contradición co dereito polaco.
En 2004, o Parlamento, co apoio da dereita, decidiu apoiar este gran proxecto do Episcopado polaco valorado en 20 millóns de zlotys, unha cantidade de diñeiro moi significativa que, en 2007, subiu ata 40 millóns. Con todo, tomando en conta que a lexislación polaca non permite a doazón directa para a construción dun templo relixioso, en 2009 foi aprobada unha dotación encuberta de 25 millóns de zlotys.
De conformidade coa lei, a dotación non contribúe á construción da nova igrexa, senón ao proxecto cultural, neste caso un museo, que se vai a crear o lado do Templo da Divina Providencia. No entanto, está claro que dito cambio de destinatario na dotación non afecta o feito de que esta, de facto, váiase a pór a disposición das autoridades eclesiásticas.
En canto á tributación da Igrexa, a primeira vista a súa situación non parece moi privilexiada. Todas as igrexas en Polonia, igual que os demais suxeitos que obteñen ingresos en territorio polaco, están obrigadas a pagar o imposto da renda. Con todo, se temos en conta a complexidade do financiamento da Igrexa e o feito de que unha parte significativa dos ingresos proveña das doazóns dos fieis, queda claro que as rendas concretas das parroquias son difíciles de estimar e, xa que logo, de tributar.
Ademais, as igrexas pódense beneficiar do amplo sistema de retencións e, con respecto á tributación dos clérigos como suxeitos individuais, a situación adoita ser moi diferente. É dicir, en vez de pagar o imposto da renda, os clérigos aprovéitanse do propicio sistema do imposto a tanto alzado, cuxa taxa depende do tamaño da parroquia. En 2010, este imposto varía entre 95 e 330 euros por trimestre no caso dos párrocos, e entre 30 e 109 euros para os demais curas.
Agora ben, é igualmente importante a influencia que conseguiu a Igrexa católica noutras materias como, por exemplo, a educación. A saber, en cada escola pública polaca, sexa primaria ou secundaria, danse dúas horas de clases de relixión por semana. Se o comparamos coas materias como arte ou informática, que moitas veces non pasan dunha hora por semana, o peso da Igrexa na formación da xente nova é evidente.
A asistencia a estas clases non é obrigatoria e, incluso, a escola debería organizar alternativamente clases de ética. Pero na maioría dos casos, a única solución que se lles ofrece aos que non asisten ás clases de relixión é esperar ás seguintes clases na cafetería ou, simplemente, no corredor.
O caso de Radio Maryja
Ao falar da Igrexa católica en Polonia tampouco se pode evitar o tema de Radio Maryja e do pai Tadeusz Rydzyk, o seu fundador e o “barón” dos medios de comunicación da ideoloxía ultracatólica. O Pai Director, como lle titulan os seus partidarios, é unha das persoas máis controvertidas da Igrexa católica polaca e, a pesar diso, o seu radio segue sendo o medio de comunicación máis influente de devandita confesión.
Ao longo da súa existencia, Radio Maryja foi varias veces acusada de xenofobia e antisemitismo, pero nunca se fixeron intentos oficiais por retirarlle a concesión. Tampouco se levaron a cabo investigacións con respecto ao financiamento do imperio mediático do pai Rydzyk e a súa fundación Lux Veritatis, deixando pendentes as acusacións de prácticas contables irregulares.
É máis, a transparencia financeira da radio é tamén discutible no que se refire ás recadacións de fondos organizados por esta entre os seus oíntes. Os fins de devanditas recadacións, por exemplo a salvación do estaleiro de Gdansk na segunda metade dos anos noventa, nunca se realizaron e o emprego dos fondos aínda non se examinou.
Un difícil equilibrio
Polo tanto, está claro que as relacións entre o Estado e a Igrexa católica en Polonia requiren atención. A introdución do imposto eclesiástico proveniente unicamente dos fieis dunha confesión relixiosa concreta podería resolver algunhas tensións existentes entre a Igrexa católica e os partidarios da idea dun Estado completamente laico, na medida de asegurar máis transparencia económica sen eliminar por completo o financiamento público da Igrexa. Igualmente, consideraríase un paso adiante o cambio das clases de relixión das escolas ás igrexas, aínda permitindo que sigan financiadas con diñeiro público.
Con todo, en Polonia calquera intento público por cuestionar o peso da Igrexa é observado como anticlericalismo e un ataque contra a liberdade de conciencia. Segundo o Episcopado polaco, todos os seus privilexios son xustos e historicamente merecidos, polo tanto a súa postura respecto das reformas é moi inflexible. Se temos en conta que o apoio da Igrexa constitúe unha poderosa arma política, non é sorprendente que non haxa quen se atreva a pór en debate o status quo existente.
En tanto a sociedade polaca non se dea conta de que a liberdade relixiosa non consiste unicamente na liberdade para profesar calquera relixión senón tamén a non profesar ningunha, e que o espiritual non necesariamente ten que influír no político, as relacións entre o Estado e a Igrexa católica non se poderán basear no principio da neutralidade.
