Desde o exame ao candidato berlusconiano Rocco Buttiglione en 2004 ata a recente da macronista Sylvie Goulard en 2019 -ambos rexeitados-, o proceso gañou en complexidade e visibilidade. Este ano, a instalación de controis VIP na sala de comisións parlamentarias máis grande subliña a crecente importancia destes eventos, que lembran ao Senado norteamericano.
A nova configuración política
Ao inicio das audicións, todo parecía transcorrer sen problemas. Os primeiros candidatos, como o veterano Maroš Šefčovič, superaron as súas audicións sen contratempos. O calendario, coidadosamente acordado polos grandes grupos, contribuía a manter a calma. As Cartas de misión para cada comisario, publicadas o 17 de setembro, detallaban as prioridades políticas aprobadas polo Parlamento en xullo. O voto final a toda a Comisión estaba programado para o 27 de novembro, apenas tres días antes do inicio previsto do mandato da Comisión.
Así, candidatos considerados máis febles como a exxornalista e ministra belga Hadja Lahbib (emergencias e igualdade), ou o exasesor do primeiro ministro maltés Glenn Micalleff (Cultura), recibiron o visto bo tras os seus exames. Interpretábase que nun contexto xa non bipolar (socialdemócratas e democristiáns, máis liberais na tradicional coalición carolinxia ou renana dos países fundadores da UE) senón agora multipolar farían máis impredecibles os vetos cruzados do pasado aos candidatos máis débiles.
A configuración política que aprobou a candidatura de Ursula von der Leyen en xullo xa non se basea na tradicional coalición de socialdemócratas, democristiáns e liberais. Agora, tamén inclúe aos verdes, necesarios para contrarrestar o bloque emerxente da dereita dura e as extremas dereitas. Este desprazamento cara á dereita fixo que o grupo ECR, liderado por Melloni, se converta nun actor politicamente máis relevante polo avance da dereita máis extrema. Patriotas por Europa (Orbán e Le Pen) é agora a terceira forza desprazando aos liberais do tradicional triunvirato europeo á quinta praza, tras ECR. A eles súmase ESN de Zemmour e Alternativa por Alemaña. ECR antepuxo a calquera polémica a candidatura de Raffaele Fitto a vicepresidente a cargo de Cohesión e Reformas, é dicir tres cuartas partes do orzamento ordinario.
Vetos cruzados
A pesar dun inicio tranquilo, as tensións non tardaron en xurdir. A petición de respostas adicionais ao candidato húngaro Olivér Varhélyi (Saúde e Benestar Animal) e as reaccións á xestión da DANA valenciana complicaron o proceso. A candidatura de Teresa Ribera, última no calendario de audicións, levou ao aprazamento do visto bo doutros candidatos a vicepresidentes ata polo menos a semana do 18 de novembro.
En audicións moito máis ásperas, caso das dos candidatos a Vicepresidentes executivos, o italiano Fitto, o excanciller galo (e líder dos liberais europeos) Stéphane Séjourné e Teresa Ribera. Bruxelas afástase cada vez máis rápido do tradicional ton consensual da posguerra europea e lembra cada vez máis á política doméstica, coa que se entrecruza, lembremos o debate Sánchez con Manfred Weber, líder dos populares europeos (PPE).
A negativa do PPE a dar o visto bo á candidatura de Ribera ata polo menos que compareza no Congreso español (unha insólita gobernanza multinivel new age) permitiu á esquerda distanciarse do acordo tácito para a candidatura de Fitto, o que levou a pospoñer a valoración do resto de candidatos previa ao voto formal no Pleno da eurocámara o 27 de novembro. Von der Leyen tivo que bloquear a súa axenda e intervir directamente no proceso.
Unha comisión (aínda) máis política
A crecente confrontación entre partidos políticos europeos é reflexo dunha maior politización dos anteriores modos tecnocráticos e consensuais europeos, que en casos como o español contrastaba coa dinámica doméstica e permitía consensos en e para “Europa” inalcanzables en España.
Desde a Comisión Juncker, falouse dunha “Comisión máis política”. Von der Leyen seguiu nesa estela, corrixida e aumentada pola xestión da pandemia. O deseño do seu segundo mandato é aínda máis presidencial, sen apenas contrapesos no seu Colexio de Comisarios. No seu primeiro mandato subsistían primeiros espadas como Thierry Bretón (que se despediu intempestivamente antes de tempo polas súas desavinzas coa presidenta), Timmermans ou Vestager (ambos candidatos principais de socialdemócratas e liberais nas precedentes eleccións) cun perfil e axenda propios, caso de Breton e Vestager contra as tecnolóxicas estadounidenses.
A arquitectura ideada por Von der Leyen baséase nunha complexidade de carteiras que, en teoría, busca superar os silos tradicionais entre as Direccións Xerais da Comisión. Con todo, na práctica, centraliza o poder en Von der Leyen e o seu gabinete (coordinado por Bjoern Seibert, que é moito menos coñecido, pero probablemente máis poderoso que o seu predecesor Selmayr). Os novos vicepresidentes executivos, unha invención de Von der Leyen, supervisan múltiples carteiras, con comisarios combinando unha heteroxeneidade de roles nunha mesma persoa (clima e aduanas, dixitalización e xustiza), facendo que todas as decisións principais pasen pola presidenta. As Direccións Xerais -equivalentes a ministerios, xestionadas por un alto funcionario exercendo de viceministro na práctica- e que constituían un contrapeso tecnocrático, dificilmente poden exercer este rol no contexto actual.
Prioridades compartidas
As directrices políticas de Von der Leyen, establecidas tras longas negociacións, non cambiarán, independentemente da sorte de varios candidatos a comisario. As “Cartas de Misión” nas que Von der Leyen fixa as tarefas para cada candidato e as respostas por escrito destes ás preguntas das comisións parlamentarias (redactadas ao alimón cos funcionarios do seu futuro departamento) sumado o propio maratón de audiencias xa indican claramente a orde de prioridades reais da Comisión europea para os próximos cinco anos.
Teresa Ribera, candidata a vicepresidenta e comisaria de Competencia, aínda que se a describiu como a segunda persoa máis importante de Bruxelas e a española con maior poder internacionalmente, ten no deseño de Von der Leyen II un rol bastante delicado. Aínda que a súa vicepresidencia executiva se denomina Transición Limpa, Xusta e Competitiva, en realidade a carteira sobre a que realmente ten control directo é a de Competencia (axudas de Estado, prácticas antimonopolistas cos grandes xigantes empresariais e tecnolóxicos).
O seu rol en temas medioambientais é o de supervisar o traballo de dous comisarios do ramo, a sueca Jessika Roswall (Medio ambiente) e Wopke Hoekstra (que repite en Clima). Ambos son exministros como Ribera procedentes de países non acostumados a tomar leccións doutros -lembremos as declaracións do entón viceprimeiro ministro holandés Hoekstra durante a pandemia-. Terán que atopar un modus vivendi. Polo momento, a comparecencia de Ribera centrouse na súa especialidade, os temas medioambientais, máis que aqueles específicos de competencia.
Hoekstra tamén falou na súa audiencia de enerxía pois no complicado esquema da nova comisión non só se encarga do clima senón tamén de fiscalidade, nunha destas estrañas mesturas do gabinete Von der Leyen II. Confirmou cambios na fiscalidade para avanzar na transición verde, pero insistindo en que a fiscalidade -como vivenda ou saúde- segue sendo fundamentalmente unha competencia nacional.
Tamén se referiu ás propostas de Von der Leyen de formalizar o obxectivo de reducións de emisións nun 90% en 2024 e a revisión do Plan de Adaptación Climática, así como o chamado EU Competitiveness Deal, outra das propostas estrela deste mandato, que busca presentar en só 100 días unha integración das existentes políticas de descarbonización, novas tecnoloxías limpas e incentivos para a descarbonización.
Igual ocorre con outra das novas iniciativas, o novo Fondo Europeo de Competitividade (que liderará Séjourné apoiado por Ribera), a visión máis cínica destas novas propostas que se trataría en realidade de reempaquetar as varias políticas e fondos existentes de xestión directa para a Comisión (como os fondos Horizonte de investigación), dotándoos de máis recursos.
Así, a Comisión terá máis autonomía e flexibilidade á hora de facer cambios para reaccionar ante crises inesperadas, ou como temen algúns, ter un maior grao de discreción política á hora de priorizar investimentos estratéxicos. Isto inclúe aumentar o tamaño dos xa existentes Proxectos Importantes de Interese Común Europeo (IPCEI) -grands projets á francesa que liderará agora Séjourné- que xa investiron 100.000 millóns en proxectos de varios estados membros (España está en 7 deles) para sectores como o hidróxeno, microelectrónica, baterías, tecnoloxías na nube ou saúde.
Ribera, Hoekstra e Séjourné terán tamén que traballar xuntos no chamado Clean Industrial Deal que pretende integrar as iniciativas existentes para descarbonizar a industria europea (as dificultades para electrificar dos construtores de autos europeos ocupou boa parte das preguntas a Ribera e Séjourné), simplificando regulamentacións, aumentando o know-how tecnolóxico, priorizando o acceso a materias primas estratéxicas e estimulando o investimento, pero ningunha das súas audicións foi máis alá dos documentos xa coñecidos.
Séjourné defendeu a súa candidatura a vicepresidente Executivo para Prosperidade e Estratexia Industrial (no día a día, Comisario de Mercado Interior). Pode que non teña a carteira de Breton, pero soou competente como bo tecnócrata galo. Tamén máis pragmático, alternando inglés e francés e ata español e alemán. Foi claro en que a revisión da Directiva de contratación pública (que grandes dores de cabeza deu en España e que aínda non está correctamente transposta tras dez anos), será revisada a comezos en 2026. Con todo, quere esperar ás consultas públicas para ver como incrementar os xa existentes incentivos medioambientais ou sociais, sen chegar a priorizar os provedores locais (como apunta o Informe Letta que si fan en Estados Unidos) seguramente porque se parece demasiado á “preferencia nacional” dos lepenistas.
Curiosamente Ribera no seu novo rol de Comisaria de Competencia podería axudar nunha tarefa pechada en falso durante a súa xestión como ministra para o Reto Demográfico, o da mal chamada “fiscalidade diferenciada” en territorios ameazados pola despoboación en realidade normas de axudas de Estado con condicións máis xenerosas para estas zonas. Como se viu na polémica xerada en España as ideas máis proactivas que nesta materia de subsidios propoñen tanto Letta como o Informe Draghi, como resposta ao crecente proteccionismo doutros bloques comerciais pode atopar no propio activismo de Ribera unha boa acollida, como parte da prevista revisión das Axudas de Estado. De momento na súa audiencia Ribera foi prudente neste aspecto. Existe preocupación pois unha Comisión máis política e activista en axudas de Estado pode favorecer aos países con máis recursos propios para gastar (como ocorreu con Alemaña durante a barra libre para concesión de axudas durante a COVID) poñendo moita máis presión para a titular de Competencia no seu rol de regulador imparcial.
