macau edmund ho

Macau, de onte a hoxe

 Edmund Ho, clic para aumentar
Macau é hoxe unha Rexión Administrativa Especial (RAEM). A defensa e as súas relacións exteriores dependen da República Popular Chinesa pero no demais goza dunha ampla autonomía e o seu sistema económico e social manterase inalterable polo menos por espazo de 50 anos. Mantén a moeda (a pataca), o porto franco e o seu territorio aduaneiro diferenciado. O xefe do Executivo é o banqueiro Edmund Ho (Ho Hau-wah, na foto), fillo de Ho Yin, un histórico capitalista vermello de Macau falecido en 1983. Na actualidade, Edmund Ho é membro do Comité Permanente da Asemblea Popular Nacional de China e vicepresidente da Asemblea Lexislativa de Macau.
 

"Regresso ao meu amor Macau,
Após mil falas, dez mil silêncios.
Na foz de um rio de pérolas,
a cidade cicia segredos, envolta em bruma".
(António Graça de Abreu).

En setembro de 2006 celebrouse en Macau a segunda sesión da reunión ministerial do Foro de Cooperación Económica e Comercial entre China e os Países de Fala Portuguesa. As relacións entre o xigante oriental e o mundo lusófono teñen a Macau, por decisión chinesa, como capital de referencia. O Foro creouse en outubro de 2003 para artellar e promover os vínculos con 8 países de fala portuguesa (Santo Tomé e Príncipe está excluído ao manter relacións diplomáticas con Taiwán) situados en catro continentes e con 200 millóns de habitantes. Macau acolle dende entón toda unha serie de actividades destinadas a promover o investimento e o comercio, a construción de infraestruturas, a explotación dos recursos naturais e humanos, e o desenvolvemento en todos os terreos. As súas accións compleméntanse con encontros celebrados noutras capitais como Lisboa ou Luanda. En 2004, o éxito desta iniciativa plasmouse cun incremento do comercio bilateral dun 65,6%. En 2005, o aumento foi do 26,9%, acadando a cifra de 23.190 millóns de dólares dos que só 1.230 correspondían ao negocio bilateral China-Portugal (aínda que cun incremento do 42,2%).

A presenza portuguesa en Macau data do século XVI. En 1557 obtiveron a autorización das autoridades chinesas para establecerse no territorio, co propósito de impulsar o comercio entre Europa, Xapón e a China e configurar unha vía alternativa á tradicional Ruta da Seda. O dominio portugués no Imperio Celeste consolidouse e ampliouse durante as Guerras do Opio, ocupando as illas de Taipa e Coloane. Durante centos de anos sorteou os vaivéns da Historia pero en 1979, ano en que os gobernos de Lisboa e Beijing estableceron relacións diplomáticas, Portugal recoñeceu definitivamente que Macau era parte inalienable da China. De conformidade coa declaración conxunta asinada por ambos os dous países en 1987, o 20 de decembro de 1999 o Goberno chinés recuperou a plena soberanía sobre Macau. Entón, como en 1997 acontecera con Hong Kong, pasou a simbolizar ese inexorable proceso de reunificación do xigante chinés.

Macau (17,5 km2 e preto de 380.000 habitantes) presenta atractivos de interese en varias esferas. Membro da Organización Mundial do Comercio, sirve de nexo entre a China e o mundo lusófono. Por outra banda, a súa situación xeográfica presenta moitas vantaxes. Ás súas costas está todo o continente chinés e por diante, o Mar da China meridional. Encravado nun nudo internacional de comunicacións marítimas e porta con porta con Hong Kong, Macau, un porto franco que permite a libre entrada e saída de capitais e de mercadorías exentas de impostos, pode ser algo máis que casinos e lotería. O prezo do solo en Macau é dez veces máis baixo que en Hong Kong.

A recuperación da soberanía por parte da China realizouse no marco do principio "un país, dous sistemas", de tal xeito que a súa vida económica e social non rexistrou grandes cambios após 1999. Por iso, cando moitas empresas galegas, entidades ou institucións, impulsan estratexias de aproximación a China, deberían tomar máis en consideración as oportunidades que brinda Macau tanto para ser abordada de xeito individual como igualmente para establecer alianzas con empresas portuguesas de cara a facilitar a penetración no inmenso, pero non tan doado, mercado chinés.

Para Portugal, a devolución de Macau significou o final dun ciclo de máis de catro séculos de presenza administrativa en Asia; para Europa, a desaparición do último vestixio do seu proceso de expansión en devandito continente; para China, o adeus definitivo ao "derradeiro símbolo do colonialismo" no seu territorio. A diferenza de Hong Kong, a influencia dos factores culturais e sentimentais desempeña en Macau un papel preponderante. Macau ten para Portugal un enorme valor simbólico. Desterrado da patria, foi aquí onde Luís de Camoes escribiu a súa obra cume, Os Lusíadas, e durante os 60 anos de rexencia española no país veciño (1580-1640), a bandeira portuguesa nunca deixou de ser izada en Macau. Tamén preto de aquí naceu o Dr Sun Yat-sen, quen, en 1911, fundaría a República de China, unha vez derribada a última dinastía imperial.

A forza económica desta peculiar cidade-Estado (en Boaventura Santos e Concepçao Gomes, 1998) non é comparable á de Hong Kong. Iso probablemente influíu na súa proxección exterior, que foi moito menor. Por un tempo ata puido dar a impresión de que ninguén quería responsabilizarse de Macau (na Constitución portuguesa de 1976 non se considera a Macau como parte integrante do seu territorio). En 1979, aproveitando a reanudación do contacto diplomático, aclarouse o seu status legal: un territorio chinés baixo administración portuguesa.

As orixes da presenza de Portugal en Chinesa remóntanse ao século XVI. Os navegantes lusitanos chegaron ás súas costas tres séculos antes que os británicos a Hong Kong. Como sinalou Jonathan Porter, profesor de Historia na Universidade de Novo México, foron os primeiros en chegar e foron os últimos en saír. Naturalmente, o interese primordial de Portugal por China centrábase no ámbito comercial, en especial para crear unha vía alternativa á Ruta da Seda e incentivar o comercio con Xapón. A ruta Goa-Malaca-Macau-Gagasaki facía de Macau un porto de gran importancia, e así foi ata a primeira metade do século XVII. A súa excelente ubicación xeográfica ou as boas condicións de abrigo do seu porto non foron suficientes, con todo, para remontar o declive do comercio lucrativo con Xapón debido esencialmente ás persecucións de cristiáns ou ás loitas internas entre a dinastía Ming e os manchús (en Ana María Amaro, 1998). A partir de 1845, boa parte do comercio, incluído o opio, desviouse tamén cara a Hong Kong acentuando así un inevitable decaemento da cidade que se tratou infrutuosamente de superar mediante a exportación de escravos como denunciou o propio Eça de Queirós, por entón cónsul de Portugal na Habana, a onde chegaban os pobres chineses vía Macau (os cúlis) disfrazados como "emigrantes". Oficialmente sería abolido en 1874.

Os chineses tamén estaban interesados no comercio (a través de Macau chegaba o bronce de Xapón que os mandaríns utilizaban para fabricar as armas con que reprimir as rebelións internas ou a piratería) pero receaban dos portugueses. Foron os primeiros navegantes europeos cos que tropezaron e dese primeiro contacto xurdiron os primeiros equívocos que darían lugar a unha crecente desconfianza de China respecto dos occidentais (en Fok Kai Cheong, 1996). Os portugueses chegaron a ser identificados como unha especie de demos. As fontes chinesas da época alertan sobre os actos violentos e homicidas dos navegantes occidentais, facendo especial fincapé na súa predilección polo rito caníbal. Aínda que estas prácticas eran obviamente falsas, non o eran, con todo, as historias de raptos de mulleres e nenos para abastecer o comercio de escravos que están solidamente documentadas. Non é de estrañar que un edicto imperial chegase a prohibir todo tipo de contacto e comercio cos estranxeiros.

Pero as trabas das autoridades chinesas levaron aos portugueses a comprometerse con actividades de piratería e contrabando, pasando a constituír unha ameaza militar real que espertou a preocupación de Beijing cando se rexistraron varios enfrontamentos armados con desigual desenlace para as forzas navais do Imperio Celeste. O comercio autorizouse entón, primeiro sen tocar porto e máis tarde, limitándoo a Macau, unha zona da periferia que podía ser defendida con confianza, aínda que outras fontes, fundamentalmente chinesas, defenden a tese da pura e simple ocupación, algo que se contradí coa aceptación do tributo (o chamado foro do chao) que pagaban anualmente ao Emperador ou a existencia dunha aduana chinesa no establecemento. É o que se deu en chamar a "fórmula Macau", que suxería non eludir o comercio cos estranxeiros pero si sometelos a un severo control que sobre todo debía evitar o establecemento de hipotéticas alianzas cos grupos rebeldes chineses obstinados en debilitar o Imperio. Os portugueses aplicaron esa fórmula a machada apoiando á Corte imperial non só na represión da piratería senón tamén de revoltas internas como a Taiping (un dos máis importantes levantamentos campesiños da historia chinesa).

O Macau de hoxe, tamén chamado "Montecarlo de Oriente", arrinca da segunda metade do século XIX, cando as loterías e as casas de xogo, xunto co comercio de opio e a prostitución, convertéronse no principal motor económico da cidade. Aínda hoxe, o xogo proporciona practicamente a metade do total dos ingresos do goberno de Macau. Boa parte desa economía é controlada por un só home, Stanley Ho, dono de casinos, hoteis, bancos, unha compañía de televisión, axencias turísticas, etc., empresas todas elas agrupadas na "Sociedade de Turismo e Diversoes de Macau". Nos últimos anos, a creación da zona económica de Zhuhai e a súa proximidade á de Shenzhen, veciña a Hong Kong, integrou a Macau nese amplo espazo de prosperidade creado no sur de China.

Macau non dispón da forza financeira ou comercial de Hong Kong pero se trata dun microuniverso de gran complexidade. Nos últimos anos leváronse a cabo diversos intentos de alixeirar o peso do xogo na súa economía a través da instalación de varias industrias manufactureiras e transformadoras que tiveron o seu mellor momento na década dos oitenta, favorecido pola política de apertura continental e a inmigración de man de obra das rexións veciñas. Actualmente, boa parte destas industrias entraron en crise pero a inmigración (legal e ilegal) mantense e representa un gravísimo problema que ameaza a estabilidade social con fortes implicacións das mafias (non só para lucrarse do tráfico de persoas senón tamén para obter pistoleiros a soldo) e do empresariado local (os inmigrantes cobran practicamente a metade do salario dos residentes).

Os desequilibrios e as desigualdades sociais son profundas en Macau. As barracas aínda forman parte dunha sociedade cunha renda per cápita que rolda os 20.000 dólares anuais. Nin sequera as "camas de aluguer" (varias persoas comparten cama e habitación tornándose no uso) foron erradicadas, mentres se calcula que máis de trinta mil apartamentos sobran no mercado. Os salarios na industria son baixos (a retribución media rolda as 2.000 patacas ao mes que equivalen a uns 190 dólares) cunha xornada semanal de corenta e oito horas podendo alcanzar e exceder ata as 10,30 horas por día. Nin Portugal nin China interesáronse suficientemente por alterar tal estado de cousas.

En termos políticos non pode afirmarse que o sistema vixente no territorio sexa verdadeiramente democrático. Os principais alicerces do seu sistema son o Gobernador, e a Asemblea Lexislativa ou Senado (fundado en 1582). Con rango de Ministro, o Gobernador, elixido por un colexio electoral de 200 membros, ten atribucións lexislativas e os seus poderes en relación aos demais órganos aseméllanse moi superiores. Os integrantes da Asemblea Lexislativa son elixidos por sufraxio directo, indirecto e por designación, un sistema triangular que favorece lixeiramente o incremento da representación directa.

Sen partidos políticos autóctonos, Macau conta de sempre cun rico movemento de asociacións cívicas e sociais tan amplo (máis de setecentas) como diverso (económicas, asistenciais, deportivas, culturais, etc). As asistenciais e deportivas son as que gozan dunha maior tradición, pero mentres as primeiras teñen por finalidade a prestación de servizos sociais aos seus membros, as segundas constitúen en boa medida a cobertura legal das principais sociedades secretas, especialmente as de artes marciais. As asociacións suplen as carencias sociais do sistema desenvolvendo un amplo asistencialismo (algunhas contan con escolas, clínicas, hospitais, etc). En moitas destas sociedades a influencia continental é considerable. Os kaifong ou asociacións comunitarias de residentes desempeñan un importante papel de servizo e cohesión social (desde sanitaria ata funeraria).

Por outra banda, convén ter presente que a vida política e social de Macau discorre non só a través das instancias formais descritas senón que algunhas entidades, ata ilegais como as seitas secretas, dispoñen de considerable influencia. Segundo se desprende do estudo sociolóxico levado a cabo por Boaventura de Sousa Santos e Concepçao Gomes entre 1989-1991, a sociedade macaense, con algunhas matizacións segundo sectores sociais, atribúe un enorme poder real a Stanley Ho ou á Igrexa Católica (que desempeña un forte papel no área educativa) pero tamén a organizacións ilegais como as sociedades secretas.

As relacións sinoportuguesas

China encomiou en máis dunha ocasión a construtiva postura de Portugal en contraste coa actitude de Gran Bretaña. Lisboa orientou os seus esforzos ao ámbito da cultura, o patrimonio ou os intereses dos habitantes portugueses da colonia. Non é casualidade que unha delegación de Portugal fose a primeira dun país estranxeiro en visitar China logo dos sucesos de Tiananmen (1989). Trátase dunha constante histórica que concreta un modelo baseado na estreita cooperación, a xestión de intereses comúns e o diálogo civilizatorio (en Gomes Dias, 1998). Quizais como consecuencia do mal grolo vivido en Timor, a Portugal interesoulle sempre favorecer unha transición doce en Macau para evitar un fin traumático do imperio portugués. Ese foi o espírito que primou durante as diversas roldas negociadoras desenvolvidas desde 1986 na Residencia de Hóspedes Oficiais "Diaoyutai" de Beijing. A actitude portuguesa viuse recompensada cunha política de grandes investimentos continentais.

Desde o punto de vista histórico, Lisboa nunca secundou as posicións dos aliados occidentais. Procurou sempre manterse á marxe, tratando de quitar proveito da súa relación "privilexiada" co Imperio sen descartar beneficiarse das concesións arrincadas pola forza por Gran Bretaña ou outros países. Londres criticou a miúdo a actitude portuguesa baseada na neutralidade de Macau (en Gomes Dias, 1998) e opúxose con vehemencia á súa participación nas negociacións derivadas das Guerras do Opio esixindo para iso que se comprometera a desenvolver unha política similar na súa relación coa Corte Imperial. Algunhas voces (en Carlos Jose Caldeira, 1997) reclamaron entón un cambio de estratexia para apostar por unha política de forza, pero xa era tarde. O intento do gobernador Joao María Ferreira do Amaral custoulle a vida. A neutralidade atrasou catro anos a firma por Portugal dun tratado semellante ao que as demais potencias asinaron con China en 1858.

A potentísima penetración occidental arrasaba literalmente a exclusividade de Macau. Portugal percibiu moi pronto o fracaso do seu empeño en defender un espazo propio e privilexiado, para ir a remolque dos demais países. Pola forza das armas estes conseguían arrincar importantes concesións directas do poder imperial, mentres Portugal seguía instalado nun esquema de relación local sen capacidade para impoñer acordos co Imperio. É por iso que autores como Gonçalves Pereira (1995) aseguran que Macau non foi nunca unha colonia en sentido clásico e que en ningún momento Portugal conseguiu exercer o pleno dominio do enclave. Ata despois do tratado de amizade e comercio de 1887, a soberanía de Macau foi exercitada de forma compartida polos dous estados mediante un acordo tácito e flexible.

Macau é hoxe unha Rexión Administrativa Especial (RAEM). A defensa e as súas relacións exteriores dependen da República Popular Chinesa pero no demais goza dunha ampla autonomía e o seu sistema económico e social manterase inalterable polo menos por espazo de 50 anos. Mantén a moeda (a pataca), o porto franco e o seu territorio aduaneiro diferenciado. O xefe do Executivo é o banqueiro Edmund Ho (Ho Hau-wah), fillo de Ho Yin, un histórico capitalista vermello de Macau falecido en 1983. Na actualidade, Edmund Ho é membro do Comité Permanente da Asemblea Popular Nacional de China e vicepresidente da Asemblea Lexislativa de Macau.