|
O referendo constitucional celebrado en Serbia o pasado 28-29
de outubro confirmou, cun 52,3% de aprobación, a “inviolable soberanía serbia” sobre a rexión
de Kosovo, considerándoa parte integral do Estado serbio aínda que recoñecendo a súa
autonomía. A participación electoral global cifrouse en 53,5%.
Este referendo foi especialmente significativo nas zoas de Kosovo
onde habitan os serbios, principalmente no norte da provincia. Nestas rexións, o índice de aprobación
á nova Constitución serbia alcanzou o 89,7%, con díxitos de participación de 81,6%.
Non obstante, na rexión serbia setentrional de Vojvodina (cunha importante minoría húngara),
a aprobación ao texto constitucional foi do 43% e na Serbia central (incluída Belgrado), apenas superou
o 50%.
O goberno serbio había fixado o electorado en 6.639.385
persoas, incluíndo aos serbios que habitan nas rexións kosovares con maioría albanesa. Pero
os medios occidentais acusaron a Belgrado de impedir a votación dos albaneses de Kosovo que, seguramente,
votarían polo rexeite do proxecto constitucional e cuxa participación electoral foi moi baixa. Do
mesmo xeito, os albano-kosovares acusaron ao goberno serbio de falsificar as cifras sobre a participación
electoral que, segundo eles, non superou o 50%.
Esta elección ocorre dentro dunha conxuntura delicada,
remarcada polos retrasos na promulgación dun estatuto final para Kosovo (e a súa eventual independencia)
e as tensas negociacións de admisión serbia na Unión Europea, que poden verse entorpecidas
a consecuencia deste referendo.
En Bruxelas e Washington, así como por parte dos líderes
albano-kosovares, rexeitaron o resultado do referendo constitucional serbio, considerando que complicaba as súas
respectivas relacións con Belgrado e a resolución do estatuto final para Kosovo.
Un día despois do referendo, o primeiro ministro serbio,
Vojislav Kostuniça, ameazou con “serias consecuencias” cara os países que non recoñezan este
resultado electoral e que acepten un estatuto de independencia para Kosovo.
Simultaneamente, o goberno kosovar iniciaba unha ampla campaña
diplomática internacional para obter o recoñecemento externo á súa eventual independencia,
nunha estratexia similar á utilizada meses atrás por Montenegro, ata a súa posterior separación
da federación con Serbia.
Neste sentido, o primeiro ministro kosovar Agim Ceku, visitou
Montenegro, feito que foi interpretado por Belgrado como un recoñecemento lexítimo do goberno montenegrino
á independencia de Kosovo. O líder nacionalista radical serbio, Tomislav Nikolic, ameazou con consecuencias
e a ruptura de relacións con Montenegro.
Os riscos do retraso
Dende Belgrado acusaron ao mediador da ONU en Kosovo, o finlandés
Martti Ahtisaari, de fracasar no seu cometido de concretar unha política de convivencia entre a minoría
serbia e os albano-kosovars independentistas. Esta acusación pode reflectir o descontento serbio ante os
intereses europeos de potenciar un eventual Kosovo independente, illando deste xeito política e territorialmente
a Serbia.
Ahtisaari esperaba concretar o estatuto definitivo para Kosovo
a finais de 2006, pero anunciou o pasado 10 de novembro que o seu reporte non será presentado ata finais
de xaneiro de 2007, á espera dos resultados das eleccións presidenciais e lexislativas serbias, previstas
para o día 21 de xaneiro.
Todo este panorama semella anunciar que os mecanismos para a
resolución do estatuto final para Kosovo ameazan con provocar, nos próximos meses, unha crise política
na rexión balcánica que obrigará á UE e á OTAN a concentrar a súa atención
neste delicado mosaico étnico e relixioso.
Mesmo témese unha renovación na explosión
da violencia interétnica entre albano-kosovares e serbios, tal e como acontecera en marzo de 2004. O presumible
retraso ata o primeiro trimestre de 2007 na adopción dun estatuto final moi probablemente provocará
frustración entre os albano-kosovares, potenciando aos elementos independentistas máis radicais como
o Partido Democrático de Kosovo, PDK, herdeiro do Exército de Liberación de Kosovo, UCK.
Un estatuto envelenado
Os mecanismos de resolución do estatuto final para Kosovo
e os seus constantes retrasos involucran a Serbia, o goberno interno de Kosovo, a Unión Europea, a ONU e
o “Grupo de Contacto” conformado por EEUU, Rusia, Alemaña, Francia, Italia e Gran Bretaña. Estas
negociacións para un estatuto final comezaran en Viena o pasado 20 de febreiro.
A estrutura de negociación para o futuro estatuto de
Kosovo comprende catro aspectos fundamentais: a descentralización política e administrativa; os dereitos
das comunidades; a protección da Igrexa Ortodoxa Serbia e os seus sition relixiosos en Kosovo; e a avaliación
das demandas sobre os dereitos de propiedade das comunidades serbia e albano-kosovar.
Os escasos avances en concretar acordos neste puntos propiciaron
un retraso nos prazos, agrandados diante da celebración do referendo constitucional serbio a finais de outubro.
O fracaso de Ahttisaari e o referendo serbio permitiron a Belgrado, co apoio ruso, levar adiante unha táctica
política dirixida a amosar internacionalmente o fracaso da UE e a ONU para atopar unha solución conveniente
sobre o estatuto kosovar.
O plano final que debía presentar Ahttisaari estaba temporalmente
sinalado para finais de 2006, pero os constantes retrasos obrigarán á súa presentación
final formal, probablemente, para marzo de 2007. En principio, estaba pautado un modelo similar ao adoptado para
Bosnia-Hercegovina en 1995, tralos acordos de paz de Dayton.
Pero a resolución que debería tomarse en marzo
de 2007 pode non constituír unha garantía da completa independencia de Kosovo. É probable
que esta resolución aceptada pola ONU estipule que o goberno de Kosovo non teña autoridade nalgunhas
das rexións serbias do norte, a fin de non provocar friccións coa veciña Serbia.
As posicións dos principais actores sobre o estatuto
de Kosovo poden resumirse do seguinte xeito:
a) Unión
Europea e EEUU: favorecen oficialmente a independencia
estatal formal de Kosovo, aínda que no caso europeo non todos os estados membros da UE están a favor
dunha independencia total.
Neste sentido, o goberno español declarou ante a UE a
súa oposición a que o enviado da ONU, Ahtisaari, propoña que “a provincia serbia de Kosovo
teña o dereito de autodeterminación ou unha independencia ilimitada” por considerar prexudicial un
novo caso de separatismo nos Balcáns. O secretario de Estado español ante a UE, Alberto Navarro,
declarou que non existe na Constitución serbia recentemente aprobada “unha base xurídica” para prever
a separación de Kosovo.
Pola súa banda, o goberno francés, tradicionalmente
pro-serbio, amosa actualmente unha política non tan condescendente co goberno de Kostunica. Gran Bretaña
e Alemaña adoptan unha posición mais acorde coas demandas separatistas kosovares e o plan de Ahtisaari.
b) Albania,
Montenegro, Croacia, Eslovenia e a Federación Croata-Musulmán de Bosnia-Hercegovina: favorecen a independencia de Kosovo, principalmente por existir similitudes
entre os albaneses, montenegrinos, croatas e bosnios-musulmáns na estratexia de evitar o reforzamento do
Estado serbio.
c) República
Serbia de Bosnia-Hercegovina: Ente gobernamental pertencente
á Federación de Bosnia-Hercegovina, considera o estatuto de Kosovo como unha posible xustificación
para premer a Occidente polos seus intereses autonomistas dentro da Federación de Bosnia-Hercegovina, pero
achegando a súa posición a Belgrado.
d) Serbia,
Rusia e Grecia: Contrarios á independencia de
Kosovo e o estatuto que intenta impulsar Ahtisaari, principalmente por existir factores de alianza histórica
e cultural entre estes tres países, algo que foi patente nas guerras balcánicas da década
dos noventa, co apoio ruso e grego a Slobodan Milosevic.
Tomando en conta que o estatuto semella un fait accompli apoiado
dende o exterior, o goberno serbio avoga por unha partición de Kosovo entre un Estado albano-kosovar e unha
entidade serbia ao norte, ligada a Belgrado.
Pola súa banda, nos derradeiros meses, a posición
rusa amosou sinais de certa incerteza pero demostrando que a súa votación corresponde un factor clave
na resolución do conflito. En Moscova poden estar calculando unha sorprendente variante: aceptar a independencia
de Kosovo a cambio da non interferencia occidental nos seus intereses no Cáucaso, principalmente a respecto
dás minorías rusas en Xeorxia e Moldavia.
e) Macedonia: Mantén unha política prudente en torno ao estatuto kosovar.
Non rexeita completamente a súa independencia pero prefire defender unha postura autonomista, tendo en conta
a presenza dunha ampla comunidade albanesa neste país. A moderación macedonia explícase pola
existencia de reclamacións territoriais cara Serbia e Bulgaria e a necesidade de manter unha política
saudable de convivencia cos seus veciños.
f) Liga
Árabe e países musulmáns: As simpatías
do mundo islámico cara os seus “irmáns” kosovares, sensibilizados tralas matanzas de bosnios e albano-kosovares
por parte das milicias serbias nas guerras balcánicas dos noventa, explica o práctico consenso cara
a aceptación dun Kosovo independente.
g) China: Outro actor de importancia, a nivel de votación final no Consello
de Seguridade da ONU. Beijing aceptou “moderadamente” unha posible aprobación do estatuto de independencia
de Kosovo sen que isto implique unha referencia internacional noutros ámbitos territoriais, probablemente
tomando en conta a situación das minorías nacionais no país asiático.
O asunto das minorías e das municipalidades
Dentro do estatuto final de Kosovo, un asunto que motiva a unha
constante fricción o constitúen as relacións entre as diversas minorías, principalmente
no relativo ao reparto das municipalidades e a convivencia das comunidades étnico-relixiosas alí
presentes.
Se o estatuto garante a completa independencia de Kosovo, podería
existir unha demanda secesionista dentro do novo Estado, representada na comunidade serbia que habita ao norte
de Kosovo. En novembro de 2005, creouse un “Comité Consultivo para as Minorías”, un corpo que ha
amosado ter escaso poder decisorio dentro do goberno local kosovar.
Na conferencia de Viena, a comunidade internacional obviou varias
das demandas das minorías étnicas e relixiosas, concentrando excesivamente a súa atención
na resolución das diferenzas entre os albano-kosovares e os serbios. Neste sentido, non existe un marco
de resolución convincente sobre a convivencia e o respecto dos dereitos para comunidades étnicas
e nacionais como os goranis, os arrumenos, os ashkalios, os montenegrinos, os turcos e os croatas.
A cima da crise estopou o pasado 8 de agosto en Viena: os debates
concentráronse no status dos serbios no futuro de Kosovo, onde a representación serbia boicoteou
varias resolucións aducindo que non se considerarán unha “minoría dentro da súa propia
terra”. Un representante serbio declarou que nunca aceptarán uns resultados que lexitiman “unha limpeza
étnica que comezou despois da guerra de 1999” e que “permitiron que o 60% dos serbios foran expulsados de
Kosovo”.
Outro aspecto de suma importancia ten que ver coa descentralización
administrativa e o asunto do autogoberno nas municipalidades de Kosovo, tema clave na resolución do asunto
das minorías.
Na negociación de Viena, Ahtisaari propuxo unha fórmula
denominada “5+1”, dividindo a provincia en cinco grandes municipalidades: Gracaniça, Mitrovica-norte, Ranillug,
Partesh, Klokot e unha ampliación da cidade de Novo Brdo: Ademais, acordou crear novas municipalidades con
ao menos 5.000 habitantes.
O problema é que Ahtisaari non se pronunciou sobre as
demandas de autoxestión dos serbios kosovares do norte, enfocando o seu plan na homoxeneización étnica.
Velaí que as tensións entre os serbios e os albano-kosovares están focalizándose en
áreas máis grandes como Obilic, Gracaniça, Mitroviça e Prístina, onde a división
étnica urbana é máis visible.
Belgrado, a traveso dos serbios kosovares e o influínte
Consello Nacional Serbio, aspira establecer municipalidades nas zonas de Kosovo onde os serbios son maioría
e tomar o control dos sistemas xudicial, policial, educativo e sanitario. Mesma aspiración existe de parte
albano-kosovar nas localidades onde son maioría. Pero o conflito aumenta diante da radicalización
dos serbios do norte, auspiciada por Belgrado, na medida en que os albaneses contan co tácito apoio occidental.
As críticas a este sistema de facto estipúlanse
na posibilidade de que estean formándose un sistema de segregación das minorías dentro de
municipalidades mono-étnicas. Nas rexións do norte de Kosovo, especialmente nas municipalidades de
Zvecan, Zubin Potok e Leposavic, así como na dividida Mitroviça, os serbios posúen pouco respecto
pola autoridade da comunidade internacional nin do goberno local kosovar, polo que se espera o seu rexeite á
súa integración no estatuto.
Estas tensións interétnicas poden explicar algúns
dos crimes cometidos a mediados de ano nalgunhas destas localidades do norte, o cal aumenta a sensación
da posibilidade dunha explosión da violencia na medida en que ase afonda o retraso na adopción do
estatuto.
Outros aspectos aínda sen resolver e que poden contribuír
a potenciar o conflito está no recoñecemento da débeda kosovar, o pago das propiedades confiscadas,
a creación dun Exército Kosovar e a desmilitarización dos grupos paramilitares.
Neste derradeiro apartado, a misión da ONU espera conformar
un pequeno exército multiétnico de 2.000-3.000 efectivos, lixeiramente equipado e tutelado pola OTAN,
con capacidade operativa para o 2011-2012. Pero este consenso non está presente nos intereses e os temores
mutuos entre serbios e albano-kosovares.
O impacto xeopolítico dun Kosovo
independente
Un Kosovo independente confirmaría a fragmentación
territorial definitiva da ex Iugoslavia en todas as súas versións históricas: monárquica
entre 1929 e 1945; socialista entre 1945 e 1991; e republicana unitaria con Serbia e Montenegro entre 1991 e 2003.
Desde a desaparición formal de Iugoslavia no 2003, a
entidade sucesoria foi a “Unión de Repúblicas de Serbia e Montenegro”, que posteriormente foi dividida
oficialmente en dous Estados en xullo de 2006, tralo referendo secesionista en Montenegro.
A pesares de constituír un ente estatal de facto desde
1999, Kosovo formaba parte desta última entidade político-territorial, sempre baixo a soberanía
constitucional serbia aínda que conservando un status autónomo, reflectido na Constitución
da República Socialista de Iugoslavia de 1974.
Sendo Kosovo un elemento vital na mitoloxía histórica,
cultural e relixiosa de Serbia, a súa independencia formal probablemente provocaría un ascenso político
dos movementos nacionalistas máis extremistas, como o Partido Radical Serbio, segunda forza política
tralas eleccións municipais de marzo pasado.
En Serbia, esta sensación de illamento e frustración
co exterior pode tamén prexudicar os esforzos dos partidos e movementos proeuropeístas, atenazados
ante unha perda territorial tan sensible como Kosovo. Serbia celebrará en xaneiro de 2007 eleccións
presidenciais e lexislativas, co estatuto de Kosovo e as negociacións con Bruxelas como temas clave na campaña
electoral.
Paralelamente, habería que coñecer qué
países recoñecerían ao novo Estado kosovar. Seguramente, estes países serían
Croacia, Eslovenia e Montenegro, así como varios países musulmáns, a UE e EEUU. Pero outros
actores de peso como Rusia e Grecia, tradicionais aliados serbios, probablemente estarían receosos de recoñecer
ao novo Estado kosovar.
Con Kosovo independente, o mapa balcánico conformaría
un mosaico de entidades nacionais moi similar á Europa balcánica de comezos do século XX:
Serbia, Croacia, Montenegro, Bosnia-Hercegovina, Macedonia, Eslovenia e Kosovo. Consecuentemente, Kosovo comezaría
a concretar os mecanismos diplomáticos para constituírse no 193º país membro das Nacións
Unidas.
Con este panorama, a estabilidade balcánica dependería
principalmente da achega militar, a traveso da OTAN e a ONU, e da viabilidade dun marco de convivencia rexional
que permita garantir os dereitos das minorías nacionais, étnicas, culturais e relixiosas. Velaí
que o estatuto de Kosovo encerra en si mesmo todas as claves do delicado mosaico balcánico.
A ambigüidade occidental
Outro factor constitúe o feito de que a opción
independentista de Kosovo conta co apoio occidental, principalmente da UE e EEUU, pero pode provocar tamén
unha situación complexa e contraditoria, tomando en conta outras realidades similares noutras rexións
xeográficas.
Isto afondaría unha sensación contraditoria e
ambigua por parte de Occidente no tratamento de determinados casos de secesión territorial, probablemente
motivado por imperativos xeopolíticos.
Neste sentido, o goberno da República Serbia de Bosnia
Hercegovina, entidade formal da Federación de Bosnia Hercegovina, declarou ter os mesmos dereitos lexítimos
de independencia que, por exemplo, Montenegro e Kosovo.
Outros casos de separación territorial como Osetia do
Sur e Abxazia, ambas en Xeorxia, e Transnietria en Moldavia, poden tamén aducir este mesmo dereito, a pesares
de non contar co frontal apoio occidental que si tivo Montenegro en xullo pasado e ten agora Kosovo. Esta ambigüidade
occidental pode provocar futuras crises política con países como Rusia, Xeorxia e Moldavia.
O recente referendo en Osetia do Sur celebrado o 12 de novembro,
non recoñecido en Europa occidental, pero si por Rusia, aprobou a súa separación da pro-occidental
Xeorxia, complicando o panorama xeopolítico na rexión do Cáucaso sur, onde aínda está
sen resolver o problema checheno e doutras minorías étnicas e relixiosas.
Incluso, este escenario caucásico podería ser
aproveitado por Moscova para aplicar unha nova estratexia con Europa occidental: recoñecendo a independencia
de Kosovo, Rusia esperaría obter o mesmo tratamento ao seu favor por parte de Occidente en escenarios como
Osetia do Sur, Abxazia e Chechenia.
Tanto para Rusia como para Europa occidental, o Cáucaso
reviste dunha vital importancia xeopolítica, principalmente enerxética, que non posúen os
Balcáns. As secesións de Osetia do Sur e Abxazia debilitarían a un aliado occidental como
Xeorxia e complicaría a distribución da rede de oleodutos e gasodutos que as compañías
occidentais esperan distribuír dende o mar Caspio ata Occidente, favorecendo con isto os intereses das compañías
rusas.
|
