A serie "Abraiante Galicia" achega desde os ollos de Isabel Stanganelli, espazos, historias e outros elementos que non deixarán de causar asombro. Arredor das conexións de Galicia co resto do mundo...
Fonte: Deputación de Lugo

Abraiante Galicia IX: O legado romano do culto a Cibeles

Hai xa algunhas décadas, quedeime varias horas no aeroporto de Barajas agardando ao meu voo de conexión. Decidín empregalo para coñecer algo de Madrid. Puiden achegarme á fonte de Cibeles, ao Prado e pouco máis
Liñas de investigación Paradiplomacy
Apartados xeográficos Foreign action of Galicia
Palabras chave Galicia

Inexplicablemente algún tempo despois intrigáronme as posibles razóns para construír dita fonte. Claro, reservar un lugar pará Nai de todos os deuses do Olimpo podería ter a súa lóxica. E tívoa para Carlos III no século XVIII cando ordenou a súa construción.

E aí podería terminar a historia. Pero ocorreu que descubrín en Galicia á Igrexa Santa Eulalia de Bóveda, edificada na Alta Idade Media a uns 14 km ao oeste de Lugo. Rumoreábase que estaba construida sobre unha constitución romana. Pero a pesar das lendas locais sobre a súa existencia, un párroco local -José María Peiteado- descubriuna recentemente, no 1914, no subsolo da súa igrexa. Tratábase dun templo de comezos do século III consagrado a Cibeles, un dos patrimonios romanos máis notables en Galicia, considerado desde 1996 Ben de Interese Cultural.

A propósito da Cibeles: Santa Eulalia de Bóveda

O culto a esta deusa ten a súa oríxe en Frigia, na Turquía asiática, pasando á mitoloxía grega como Rhea, Gea ou Gaia. Era a Nai de todos os deuses Olímpicos. En Roma denominárona Cibeles. E aproximadamente na mesma época en que estaba a se desenvolver o seu culto en Roma, as guarnicións romanas en Hispania (que deberon combater a todopoderoso Aníbal) construíron este templo nas proximidades de Lugo: pois necesitaban a axuda da deusa para lograr a vitoria.1

Debín investigar moito á hora de adoptar este tema para “Abraiante Galicia”. Tanto mitos como misterios rodean esta construción, os milenios transcorridos colaboraron coa dúbida sobre a veracidade do achado e o seu significado. Non é pouco o debate na bibliografía e en Internet. Respecto o mitos, lendas e crenzas nestas terras. Pero o correcto é, na medida do posible, colocar cada expresión de identidade no seu xusto lugar.

E os estudos están a demostrar que, a pesar de existir indicios do culto a Cibeles en diversos lugares de Hispania, a única construción que se aproxima é un templo en Barcelona, aínda que con características tan distintivas que –como veremos- producen asombro.

Volvendo a Santa Eulalia de Bóveda, a igrexa edificouse sobre o antigo templo que constaba de dous pisos. O inferior contiña unha piscina –ninfeo?- maior que a actual e aínda conserva gran cantidade de frescos que representan variados tipos de aves. Cibeles expresábase a través das sibilas, espíritus encarnados xustamente en paxaros. Aínda que logo foron substituídos por mulleres: serían as profetisas e os seus oráculos. Hoxe sibilas e profetisas adóitanse considerar sinónimos.

Moito material bibliográfico asume que as piscinas estaban destinadas a baños para vestais… pero a realidade do culto a Cibeles asumía rituais cruentos. Un deles era o taurobolio: touros ou carneiros eran capturados con redes e degolados na planta superior do templo. O seu sangue fluía a través dunha rejilla e purificaba as almas á vez que garantía protección divina aos fieis, guerreiros e até enfermos ou feridos que esperaban nas piscinas inferiores. o baño de sangue.

As investigacións do Dr. Carlos Sanchez Montaña, realizadas na Universidade da Coruña baixo a dirección do Dr. Juan Pérez Valcarcel, anímaronme a soster o valor deste templo como único en Galicia, en España e noutros escasos do mundo.2 Un existente en Barcelona guarda similitudes. Pero carece dos frescos de aves de Santa Eulalia de Bóveda aínda que conta con aves reais, que deambulan entre os clérigos do templo barcelonés…

Ningunhna otura edificación romana dedicada a Cibeles en España demostra tanta autenticidade como este santuario, onde se atopan presentes o cinco elementos históricos característicos: castrexos, frigios, gregos, romanvos e cristiáns.3

E ao pasar de Galicia ao mundo, recordo nos 90s atopar unha escultura de Cibeles (sen a súa cabeza) no Palatino (Roma), pero descoñezo a súa localización actual. Menciónanse santuarios en Ostia, en Lyon en Francia, en Hierápolis e Pessinus na Frigia turca.

Observei que a necesidade de invocar a unha Deusa Nai é constante no tempo e no espazo. Non require unha escultura: unha gran roca ou grupo de rocas poden representala. Comprobeino nos altares desertos de Asia Central, en columnas de catro ou cinco rocas á beira dos camiños na Sudamérica andina para honrar á Pachamama, en tribos africanas ou tamén norteamericanas. E a mencionada fonte de Cibeles en Madrid.

1 Para máis detalle véxase https://web.arquive.org/web/20100127023201/http://www.arqweb.com/lucusaugusti/cibeles.asp

2 Para máis detalle véxase http://santaeulaliaboveda.blogspot.com

3 Vease https://turismo.deputacionlugo.gal/é/conece/lugoinedito/santaeulaliaboveda

Nota da autora: “Non recibín ningún tipo de compensación (económica ou non) por escribir este artigo, non teño conexión material coas marcas, produtos ou servizos que mencionei e a miña opinión é independente”.