Lonxe de interpretacións milagreiras ou providencialistas da Historia, o feito de radicarse o IGADI en Baiona contou, entre outras circunstancias, coa personalísima de atoparse Xulio Ríos aveciñado na Real Vila do Miñor. Ás veces as persoas e as nosas visións de futuro precisan das condicións e caldos de cultivo propiciatorios, dos catalizadores que fan cristalizar proxectos que noutros ambientes e horizontes, noutras cargas referenciais non só históricas, apenas pasarían da categoría compracente e mol, mais insuficiente, dos soños. Foi así que a presenza e inquedanza intelectual de Ríos, a perspectiva atlántica de Baiona e a pegada que a historia con todas as súas derivadas foi deixando nas pedras, nos brasóns, as paisaxes e o rueiro da antiga Erizana, como o Instituto Galego de Análise e Documentación Internacional agromou nun atestado apartamento do Rompeolas, no beizo sur da baía baionesa, encomezando a súa andaina, hai xa 30 anos.
Non son quen para trazar o perfil biográfico de Xulio Ríos nin tratar de desentrañar as voltas e reviravoltas do seu proceso reflexivo –xerminador- e de maduración do Instituto ao longo do tempo, pero non quero deixar pasar a ocasión de sinalar o carácter de proxecto singular e anticipatorio que tivo o IGADI. Singular porque si ben coñecíamos da existencia de observatorios, centros de pensamento e outros grupos de investigación dos asuntos internacionais, case que todos formando parte de organigramas institucionais de carácter público e polo tanto servindo ás demandas e intereses da acción exterior dos gobernos respectivos, Xulio Ríos e o xermolo inicial do IGADI adoitaron unha posición extramuros das axendas e urxencias dos gobernos para tentar o arriscado camiño da autonomía na toma de decisións e a independencia nos vieiros a seguir. Xunto a esta singularidade posicional importa sinalar o carácter anticipatorio do obxecto mesmo do Instituto.
Fai 30 anos tiña xa caído o muro de Berlín e con él o derrubo definitivo do bloque comunista polarizado pola antiga URSS. O mundo daba por casi pechado o “curto” século XX, tomando con liberdade a referencia de Hobsbawm, namentres o liderado modernizador de Deng Xiaoping e a crueza dos sucesos da praza de Tiananmen abrían sucesivos e contraditorios interrogantes na aínda casi descoñecida e exótica China. Nestas coordenadas o IGADI asume o compromiso fundacional de investigar e aportar argumentos para a mellor comprensión do mundo, dun mundo que mudaba os seus valores referenciais do século XX, un esforzo que anticipa a nova prioridade xeopolítica -do mundo atlántico ao do Pacífico-, a consolidación do feito relixioso islamita como un elemento máis no taboleiro político, a aparición de novos Estados tras a implosión do bloque soviético e o incremento xeralizado das relacións políticas, comerciais e financeiras dentro da teoría da globalización. E todo elo dende unha perspectiva de país, Galicia, finis terrae europeo, fiestra aberta a outras realidades e suxeito político de seu con intereses estratéxicos que plantexar e defender.
Coñecedores do rigor e a seriedade argumentativa de Xulio Ríos e seducidos pola idea de dispoñer en Baiona dun centro investigador e promotor das relacións exteriores que puideran, no seu caso, dar pulo e acrecentar a vontade relacional da nosa Vila co novo mundo da América Latina, aproveitamos unha fiestra de oportunidade política no goberno local para estreitar as relacións entre o IGADI e o propio Concello baionés. Daquela, primeiros anos do presente século XXI, o Instituto era xa unha realidade dinámica onde investigadores, bolseiros e invitados internacionais atopaban en Galicia un país necesitado de proxección exterior e en Baiona unha base de operación con importantes reminiscencias históricas ligadas ao mundo da colonización, mais tamén ao da emigración cara a América ou do exilio por razóns políticas.
O goberno local baionés non podía permanecer alleo á consolidación do IGADI nin á comprensión e xenerosidade ofrecidas por Xulio Ríos para que Baiona tivera o seu papel como lugar de encontro das distintas perspectivas históricas de Galicia, de España e América; de debate das experiencias de uns e de outros e, tamén, da apertura de novos vieiros que permitiran albiscar escenarios de futuro. Resultado de todo elo foi a creación do Foro Iberoamericano no 2004, como marco dun posicionamento específico arredor das relacións euroamericanas e, no mesmo ano, a organización no Parador de Baiona do Curso “El renacer económico y político de América Latina”, da Universidade Internacional Menéndez y Pelayo –UIMP-. Lembro agora, entre nós e en diversos actos, ao catedrático Rubén Lois, aos economistas Fernando González Laxe, Joaquín Estefanía ou Guillermo de la Dehesa e, en varias ocasións, a Carlos Malamud, investigador do Real Instituto Elcano, confirmando coa súa presencia e coñecemento a capacidade de atracción que o IGADI e Xulio Ríos en particular, eran capaces de despregar así como amosar as mutuas vantaxes da colaboración entre o Instituto e o Concello de Baiona.
Dóeme, claro, repasar agora o estado actual de estas relacións e lembrar tamén as tristes datas do traslado do Instituto fóra do noso Concello. Foron xornadas vividas por moitos baioneses como unha auténtica amputación; unha absurda perda de capital intelectual, relacional e simbólico que o tempo, quizais, será capaz de reparar.
Agora, transcorridos 30 anos dende os incertos primeiros pasos do IGADI, é unha boa altura para tomar consciencia do logro que supón celebrar este aniversario, un longo camiño de proxectos. Uns, os máis, consolidados e feitos realidade; outros, os menos, que agardan por circunstancias, propias e alleas, máis favorables. Todos eles cumprían e compren con varias premisas que estaban no cerne do Instituto: a primeira, a intelixencia intrínseca ós mesmos, o capital argumental ben acaído que aglutinaba as propostas. A segunda, a consideración da “perspectiva do outro”, que ben podería sintetizarse na xenerosidade de Xulio Ríos. E terceira, a indeclinable vontade de servizo a Galicia, ás súas institucións e persoeiros.
No meu desempeño anterior como alcalde de Baiona, pero sobre todo como veciño e cidadán necesitado de atopar argumentos para entender o que nos pasa, teño ao IGADI e a Xulio Ríos, no seu papel de primeiro Director/impulsor do mesmo e intelectual ávido de ofrecernos moreas de razóns, diálogo e tolerancia, na singular categoría dos pequenos milagres ou privilexios que a vida ofrécenos en moi escasa medida. De aí o seu enorme e senlleiro valor e, en consecuencia, a dimensión do noso recoñecemento e agradecemento.
Sobre o autor: Luis Carlos de la Peña nace en Eibar (Gipuzkoa) no ano 1958. Economista de formación (USC), ten un postgrado en “Urbanismo y Gestión de la Ciudad” pola Universidade Oberta de Catalunya (UOC). (2015) e é Experto en Compliance Penal (2016).
En 1984 inicia a súa carreira profesional, primeiro como asesor do Grupo parlamentario do PSdeG-PSOE en Santiago e xa en 1986 abre despacho de consultoría empresarial. En 2005 incorpórase á empresa pública, primeiro como Delegado en Galicia de TRAGSA (2005-2007) e despóis como Xerente do Grupo a nivel nacional no período 2007-2009. Neste mesmo ano foi nomeado Director Xeral do ADIF (2009-2011).
Foi alcalde de Baiona nos anos 2003-2004 polo PSdeG-PSOE, presidente da Asociación empresarial de Baiona (1999-2002), fundador e presidente da Fundación Miñor e coordinador dos Encontros no Liceo, espacio para o diálogo cultural dende 2019.
Ten colaborado como articulista en La Voz de Galicia, El Correo Gallego e diversas publicacións do Val Miñor. Na actualidade ten unha columna no Faro de Vigo e en Onda Cero Radio. Ten publicado varios libros: “El plumaje del tamarindo” (2008), “Diario de Madrid” (2011), “Papeles de Loureiral” (2019) ou o recente “El pintor Rafael Alonso en el Parador de Baiona” (2021).