A CELAC en tempos de Trump

Compre observar con atención o desenvolvemento do V Cumio de Xefes de Estado e de Goberno da CELAC celebrado o 25 de xaneiro na localidade de Bávaro, en República Dominicana. Coincidindo coa chegada de Donald Trump á presidencia en EUA e do impacto das súas primeiras medidas, en especial a controvertida orde executiva de elevar o muro anti-inmigración na fronteira con México, a evolución do cumio da CELAC define igualmente síntomas de cambios de percepción e posibles fendas dentro deste organismo hemisférico, en gran medida motivados polos recentes cambios políticos.

Liñas de investigación Relacións Internacionais
Apartados xeográficos Latinoamérica
Palabras chave CELAC Trump
Idiomas Galego

Compre observar con atención o desenvolvemento do V Cumio de Xefes de Estado e de Goberno da CELAC celebrado o 25 de xaneiro na localidade de Bávaro, en República Dominicana. Coincidindo coa chegada de Donald Trump á presidencia en EUA e do impacto das súas primeiras medidas, en especial a controvertida orde executiva de elevar o muro anti-inmigración na fronteira con México, a evolución do cumio da CELAC define igualmente síntomas de cambios de percepción e posibles fendas dentro deste organismo hemisférico, en gran medida motivados polos recentes cambios políticos.

Está por ver, en todo caso, a presumible intuición de que a CELAC estea transitando por unha etapa de redefinición que, incluso, pode eventualmente tramitar un reordenamento das alianzas hemisféricas. Un factor que explica esta perspectiva ten que ver coas presenzas e as ausencias observadas no cumio de Bávaro, que  en chave prospectiva poden determinar novas realidades dentro do organismo hemisférico.

Destaca aquí a preponderante asistencia en Bávaro do denominado “eixe da ALBA”, cuxo peso decisivo influíu na evolución do cumio. O mesmo veuse personificado na presenza do presidente venezolano Nicolás Maduro, do cubano Raúl Castro, o ecuatoriano Rafael Correa (quen se despedía destes cumios), do boliviano Evo Morales e do nicaraguano Daniel Ortega. Destaca igualmente a presenza do mandatario salvadoreño Salvador Sánchez Cerén, cuxo país ocupará a presidencia pro tempore deste organismo.

Polo contrario, as ausencias foron igualmente significativas. Aducindo asuntos de axenda, non estiveron en Bávaro os presidentes de Arxentina,  Mauricio Macri; o peruano Pedro Pablo Kuczynski; o brasileiro Michel Temer; o mexicano Enrique Peña Nieto (ausencia comprensible pola súbita crise bilateral con Washington a raíz do decreto anti-inmigración de Trump), o uruguaio  Tabaré Vázquez;  o paraguaio Horacio Cartes; a chilena Michelle Bachelet; e o colombiano  Juan Manuel Santos, así como os mandatarios de Panamá,  Costa Rica, Guatemala e Honduras.

O tema das presenzas e ausencias neste cumio cobra unha importancia estratéxica ante o momento xeopolítico hemisférico, particularmente traducido pola asunción presidencial de Trump e as súas implicacións para a política hemisférica. Neste apartado, a CELAC precisaba dotarse neste cumio dun marco de cohesión e unidade política que permitira adoptar unha posición común ante a agresiva radicalización e o degradante distanciamento que se presume impulsará Trump dende a Casa Branca de cara a súa política hemisférica.

Alén do polémico muro anti-inmigración que afectará temas sensibles para a relación hemisférica entre EUA e América Latina (entre outros, a fluidez das remesas das diásporas hispanas radicadas en EUA) outros temas imprescindibles na axenda rexional pasaron aparentemente inadvertidos no cumio da CELAC. Con todo, a Declaración Final de Bávaro estableceu unha posición común de opoñerse á “criminalización da inmigración”, en clara alusión aos decretos de Trump.

Non obstante, outros temas estratéxicos foron eclipsados. Destaca aquí a retirada estadounidense do Acordo de Asociación Transpacífico (TPP), que ten especial incidencia cara a Alianza do Pacífico integradas por México, Colombia, Perú e Chile, así como para a relación comercial destes países con Asia-Pacífico, en especial China.

Sepultado o TPP, pode agora abrirse unha nova etapa de fluidez nas relacións entre a Alianza do Pacífico e a CELAC con China e a contorna de Asia-Pacífico. Non obstante, o cumio de Bávaro aparentemente non se decatou por esta perspectiva, tal e como se observou na súa Declaración Final.

Outro aspecto ten que ver coas expectativas de Trump de revisar (con visos de degradar) o Tratado de Libre Comercio de América do Norte (NAFTA) vixente desde 1994 con Canadá e México. A CELAC non expresou unha posición específica ao respecto dun tema que afecta a un socio chave como México. Un aspecto que cobra importancia ante a lexítima decisión de Peña Nieto de suspender subitamente a súa visita a Washington prevista para o próximo 31 de xaneiro.

Por tanto, compre intuír posibles cambios de perspectivas que eventualmente terminen erosionando a consistencia da CELAC. As ausencias dos presidentes de países estratéxicos como Brasil, Arxentina, México, Perú e Colombia, visibles impulsores dunha reacción “neo-conservadora” tramitada polos recentes cambios electorais e políticos a nivel hemisférico, impón a inevitable perspectiva de observar se dentro a CELAC estase asistindo a unha modificación das alianzas e das expectativas, que modifican substancialmente o proxecto orixinario creado a partir de 2011.

A Declaración Final do V Cumio da CELAC en Bávaro expresa inquietudes imprescindibles que, nalgúns casos, víronse inmediatamente opacadas. Destaca aquí o  apoio da CELAC (principalmente impulsado polo eixe ALBA) á misión da UNASUR e do Vaticano para continuar co diálogo en Venezuela. Non obstante, o mesmo viuse seriamente contestado pola súbita e definitiva retirada da oposición venezolana da mesa de negociacións, un día despois do cumio de Bávaro.

A Declaración Final de Bávaro contivo outros aspectos, se ben relevantes, pero igualmente reiterativos, abordados e acordados previamente en cumios anteriores. Destacan aquí aspectos relativos á descolonización e á soberanía (Guantánamo, Malvinas, Porto Rico), contextualizados noutras expectativas como a loita contra a corrupción e a criminalidade transnacional, a Axenda 2030 dos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible, o apoio ao multilateralismo, a reforma da ONU e a participación da CELAC noutros foros internacionais e as relacións con socios extrarrexionais, destacando aquí India, Rusia, Turquía, Corea do Sur, a UE e o Foro China-CELAC.

Como presidencia pro tempore, O Salvador deberá organizar o próximo cumio da CELAC en 2018. Cun 2017 determinado polo impacto das medidas hemisféricas de Trump, polos intensos cambios que se agardan na xeopolítica global e pola evolución política rexional ante o calendario electoral e as crises políticas, o cumio da CELAC en Bávaro anunciou tímidas expectativas no relativo á cohesión deste foro. Expectativas que vesen igualmente motivadas por unha sensación de reconstitución das alianzas e dos intereses hemisféricos na era Trump, que incidirán na consistencia da CELAC e doutros organismos rexionais.