IgadiPaper nº83

Eleccións presidenciais en Francia:
O final da era Sarkozy?

a) Introdución

O próximo domingo 22 de abril, Francia celebrará a primeira volta das súas eleccións presidenciais nun contexto de atomización política e coa eventual perspectiva dun cambio de goberno. Paralelamente, estes comicios son relevantes para dirimir a actual xeopolítica europea, principalmente ante a posibilidade de que a non reelección do actual presidenteNicolás Sarkozy (Unión por un Movemento Popular, UMP) signifique o retorno ao poder do Partido Socialista (PS), desta vez da man do seu candidato François Hollande.

Con diversas variantes nas enquisas, practicamente amósase un empate técnico entre Sarkozy e Hollande, un escenario que abocaría a unha segunda volta prevista para o próximo 6 de maio, na que esas mesmas enquisas vaticinan a vitoria da candidatura de Hollande. En total, nestas eleccións rexistráronse dez (10) candidaturas presidenciais.

Cunha notable caída da súa popularidade, o contexto emerxe adverso e  complexo para Sarkozy, quen non só busca a súa reelección senón a consolidación política da UMP, imprimindo unha axenda política que polarizou ao electorado. Os temas centrais destes comicios, centrados principalmente na recesión económica, o peso da inmigración e un forte debate sobre os dilemas do actual proceso de integración europea, dificultan unha reelección segura para Sarkozy, acosado pola crise económica e a proposta de renovación representada pola candidatura de Hollande.

Paralelamente, compre salientar o peso da extrema dereita en mans da Fronte Nacional (FN), agora baixo o liderado de Marine Le Pen, e que tenta asentar nas clases medias e populares francesas cun discurso antiinmigración e antieuropeísta pero, igualmente, con matices liberais. Por outra banda, resalta o ascenso na intención de voto para a Fronte de Esquerda, cunha candidatura alternativa en mans de Jean-Luc Mélenchon, e que disputa con Le Pen unha franxa electoral estimada en torno ao 15-18%. En perspectiva electoral, de facto, Le Pen e Mélenchon buscan constituírse nos “candidatos bisagra” que eventualmente logren dirimir a polarizada balanza entre Sarkozy e Hollande nunha segunda volta electoral.

b) O atomizado voto galo

As eleccións presidenciais francesas previstas para o próximo 22 de abril constitúen un importante test político para un dos países centrais e con maior peso político da Unión Europea. O contexto de crise e recesión económica, o espectro do desemprego e unha crise social que pode intensificar a conflitividade gremial e laboral nos próximos meses, son algúns dos factores que inflúen considerablemente na evolución dos próximos comicios presidenciais.

O test electoral e político é, por tanto, moito mais importante para o actual presidente Nicolás Sarkozy, quen busca a reelección nun momento de marcada caída da súa popularidade. Velaí que “Sarko” (como é coloquialmente coñecido en Francia) afánase por todos os medios en reactivar a súa imaxe pública, incluso botando man do tirón mediático da súa esposa, a ex modelo Carla Bruni. Ao mesmo tempo, Sarkozy tenta “asustar” ao electorado francés ante a perspectiva de que un eventual retorno do Partido Socialista ao poder imprima unha deriva económica e social similar á acaecida na España de Zapatero, tendo en conta que actualmente o seu veciño do sur é o país europeo con maior taxa de desocupación laboral.

Pola súa banda, o Partido Socialista francés ofrece unha imaxe alternativa, aínda que de menor calado mediático, coa candidatura de François Hollande, ex parella sentimental da candidata socialista nos comicios de 2007, Segolène Royal. O Partido Socialista espera retornar ao poder desde 1995 ofrecendo un “lavado de imaxe” tralos recentes escándalos sexuais dunha das súas figuras máis emblemáticas, Dominique Strauss-Khan, ex director do FMI.

Así, Hollande preséntase como un candidato que encarna unha especie de transición dentro do Partido Socialista francés, coa perspectiva de liderar un hipotético revival da socialdemocracia europea nun contexto caracterizado polas crises económicas e o impulso político e electoral da dereita continental. O seu lema electoral, “O regreso da socialdemocracia a Europa”, baséase precisamente en defender unha perspectiva de carácter global a nivel europeo, nunha conxuntura marcada polas ameazas da austeridade fiscal e a crise económica cara un dos piares da integración europea: o estado social do benestar.

Con diversas variantes nas enquisas preelectorais, o escenario reflicte un polarizado TêteÀ Tête entre Sarkozy e Hollande, con estimacións de voto próximas ao 30% para cada un. Posteriormente, resalta o ascenso da Fronte de Esquerda (FdE) de Jean-Luc Mélenchon, seguido da ultradereita da Fronte Nacional (FN) de Marine Le Pen, ambos oscilando en torno ao 15-18% da intención de voto. Moito mais lonxe aparecen a candidatura centrista de François Bayrou (10%) así como outras con menores posibilidades, como Jacques Cheminad (Solidariedade e Progreso), Eva Joly (Os Verdes), Nathalie Arthaud (Loita Obreira), Philippe Poutou (Novo Partido Anticapitalista) e Nicolás Dupont-Aignan (partido nacionalista De Pie la República).

Non obstante, este panorama variaría sensiblemente de cara á segunda volta electoral prevista para o próximo 6 de maio. Neste caso, as enquisas semellan beneficiar a Hollande (aproximadamente cun 55% de intención de voto) por riba de Sarkozy (45%). En gran medida, e a pesar das notables diverxencias entre o Partido Socialista e a pluralidade de partidos e movementos da esquerda francesa, especúlase para esta eventual segunda volta cun posible aluvión de votos da esquerda a favor de Hollande, moi probablemente persuadidos non só a evitar a reelección de Sarkozy senón a frear o avance da Fronte Nacional. 

c) Marine Le Pen e a ultradereita “liberal”

No marco desa polarización Sarkozy-Hollande, compre observar qué efecto terá no proceso electoral francés o segmento da extrema dereita en mans de Marine Le Pen e a Fronte Nacional. Tradicional bastión da ultradereita xenófoba e antiinmigración, o FN, agora baixo o liderado de Marine Le Pen, filla do fundador do movemento Jean-Marie Le Pen, imprime unha marca electoral de renovación baseada no seu atractivo e xovialidade, orientado a seducir a un electorado cansado das elites políticas e radicalizado contra a inmigración e o avance das esquerdas.

Con todo, a mensaxe electoral de Marine Le Pen busca igualmente imprimir un matiz liberal destinado a ganarse o apoio dunhas clases medias atomizadas pola crise económica, afianzando ao “lepenismo” como abandeirado dun populismo de dereitas moi característico en diversos estratos das clases medias e populares non só francesas senón europeas. En perspectiva política e electoral, o avance do FN igualmente supón unha incomodidade política para Sarkozy, á vista do marcado distanciamento entre a UMP e o FN (principalmente en materia de inmigración) pero que, eventualmente, podería dar curso a negociacións postelectorais que se traducirían nun intento de encarreirar os votos da ultradereita a favor de Sarkozy nunha segunda volta electoral.

Tirando proveito da crise económica e dos receos dun importante núcleo social francés cara os inmigrantes, o FN ten a pretensión de reeditar o seu éxito electoral de 2002, cando o seu entón candidato e fundador Jean-Marie Le Pen sorprendeu ao desbancar do segundo lugar en preferencia de votos ao Partido Socialista e disputar así a segunda volta contra o conservador e mentor político de Sarkozy, Jacques Chirac. No contexto actual, Marine Le Pen e o FN están alcanzando un notable éxito atraendo cara si apoios destacados na franxa electoral dos nacionalistas de dereitas que, tradicionalmente, votaban pola UMP de Sarkozy.

d) A alternativa da Fronte de Esquerda

Dentro da pluralidade de movementos e partidos existentes na esquerda francesa, a Fronte de Esquerda de Mélenchon, conformada pola alianza do Partido Comunista Francés e do Partido da Esquerda, canaliza os apoios dunha clase obreira e inmigrante proveniente da periferia urbana, golpeada pola crise económica.

Neste sentido, nas derradeiras semanas, a candidatura de Mélenchon estase a converter nunha inesperada sorpresa electoral con claras perspectivas de definirse como unha bisagra que relativiza a polarización Sarkozy-Hollande. No Partido Socialista existe unha notable preocupación de que o avance da Fronte de Esquerda signifique unha erosión de votos tradicionalmente socialistas en estratos sociais populares e de inmigrantes. Non obstante, e cun discurso que defende a “revolución cidadá”, Mélenchon declarou publicamente o seu obxectivo de evitar a reelección de Sarkozy, o cal interpretaríase como un eventual apoio dos votantes da Fronte de Esquerda á candidatura de Hollande nunha segunda volta.

e) Unha elección vital para Europa

No ámbito europeo, o proceso electoral francés dirime unha serie de variables centradas no futuro da consolidación do eixe xeopolítico dentro da Unión Europea conformado por Alemaña e Francia, en particular no caso do tándem entre Sarkozy e a chanceler alemáÁngela Merkel, popularmente coñecido como o eixe “Merkozy”. Paralelamente, estas eleccións francesas suxiren un debate público sobre a eventual influencia da crise económica na erosión do edificio de convivencia social e do estado de benestar europeo.

No seo do electorado galo existe unha marcada sensación de declive do poder francés en Europa, en particular ante a certificación da hexemonía e do poderío de Alemaña dentro das institucións europeas, así como da decadente potencialidade económica e de influencia política de Francia a nivel mundial. Velaí que Merkel observe igualmente con atención o desenlace electoral francés, especialmente á hora de barallar unha eventual e posible nova alianza xa non con Sarkozy senón co socialista Hollande, crítico coa política fiscal e monetaria de Berlín na Zona Euro.

Esta eventual negativa de Hollande aos plans fiscais de Merkel pode potenciar a súa candidatura ante o malestar existente en diversas capas sociais identificadas co nacionalismo francés, os cales observan a un Sarkozy absolutamente submiso e obediente non só ante as pretensións de Merkel e de Berlín senón a través da súa aceptación do “atlantismo” estadounidense, en particular en crises exteriores como a de Libia, Siria e Irán.

Paralelamente, e no caso de ser reelixido, Sarkozy deberá xestionar un complexo escenario político interno así como unha situación de maior dependencia externa con respecto a Merkel, un aspecto que igualmente deberá dirimir o cruce de  tradicionais e ambivalentes correntes dentro da dereita “gaullista” francesa e da UMP con respecto á UE e ao ideal europeísta.

O cadro complétase coa previsión dunha anunciada e histórica abstención electoral o próximo 22 de abril: segundo o instituto de sondaxes IFOP, a abstención podería calcularse en torno ao 32% do electorado, identificado en menores de 35 anos provenientes dos sectores obreiros e rural.

IGADI, 19 de abril de 2012