Os problemas de China na súa periferia marítima gañaron visibilidade nos últimos tempos. Iso resulta da confluencia de dúas tendencias. Dunha parte, o afán chinés por asegurarse posicións estratéxicas na súa contorna próxima, o cal lévalle a pasar a segundo plano a posición tradicional de aparcar as cuestións de soberanía e promover a explotación conxunta dos recursos; doutra, o auxe da estratexia estadounidense do Pivot to Asia que atopa aquí unha vía relativamente eficaz para a contención da emerxencia do xigante asiático.
Os problemas de China na súa periferia marítima gañaron visibilidade nos últimos tempos. Iso resulta da confluencia de dúas tendencias. Dunha parte, o afán chinés por asegurarse posicións estratéxicas na súa contorna próxima, o cal lévalle a pasar a segundo plano a posición tradicional de aparcar as cuestións de soberanía e promover a explotación conxunta dos recursos; doutra, o auxe da estratexia estadounidense do Pivot to Asia que atopa aquí unha vía relativamente eficaz para a contención da emerxencia do xigante asiático.
Deixando ao carón Taiwan, tres son os principais focos de conflito. No Mar de China oriental, as illas Diaoyu/Senkaku son obxecto de disputa entre China e Xapón. China argumenta tanto evidencias históricas como a súa vinculación ao Tratado de Shimonoseki, unindo o seu destino final ao de Taiwan; Xapón fundamenta a súa ocupación na condición de res nullius destas illas. No Mar de China meridional, os focos principais de controversia céntranse nos arquipélagos das Paracel/Xisha e as Spratly/Nansha. No primeiro caso, a disputa afecta a Vietnam; no segundo, a Filipinas, Brunei, Malaisia, Vietnam. A maior destas illas, a Taiping, está baixo control de Taiwan. As posicións de China continental e Taiwan (República de China) son similares aínda que non se coordinan. Beijing reclama a práctica totalidade da soberanía sobre estes territorios marítimos. Taipei fundamenta a súa reclamación na “liña de 11 trazos”, tamén coñecida como a “liña en forma de U” recollida nos mapas elaborados polo goberno do Kuomintang en 1947. O PCCh pasou a defender a partir de 1953 a “liña de nove trazos”.
Beijing determinou que estas reivindicacións constitúen un “interese vital” do país, equiparándoas ás posicións de principio mantidas en problemas como Tibet, Xinjiang, Taiwan ou a defensa do seu sistema político (hexemonía do PCCh). Esta condición “vital” deixaría pouca marxe á negociación e preanuncia unha defensa sen concesións en apoio destas demandas.
Unha ruta de importancia vital
O interese desta contorna apunta en varias direccións. Sen dúbida contan os recursos pesqueiros, enerxéticos (gas e petróleo), todos eles importantes, pero o seu valor estratéxico como ruta comercial para un país que acumula tanta dependencia do exterior, un feito histórico inédito, abunda na súa transcendencia para reducir hipotéticas vulnerabilidades. Algunhas fontes sinalan que, en 2025, China importará o 85% do petróleo que necesita para a súa economía. Garantir a seguridade das súas vías de aprovisionamento marítimo e a liberdade de acción comercial e militar é un imperativo maior. A afirmación de China como unha potencia rexional e ata o éxito de proxectos como a Ruta Marítima da Seda -que tería a súa complemento nun “colar de perlas” consistente na compra ou arrendamento por un tempo limitado de instalacións portuarias e aéreas complementarias en terceiros países- dependen en boa medida do éxito deste empeño. Cabe ter presente, por riba, que EUA promove a instalación de bases militares permanentes ao redor de China e está ampliando os seus acordos de seguridade cos países veciños.
A estratexia chinesa asenta en tres alicerces. Primeiro, a consolidación e mellora das posicións de facto na zona incrementando capacidades nas áreas baixo o seu control (a “gran muralla de area”). Segundo, a promoción de accións económicas de envergadura en toda a área que fagan máis atractiva a cooperación comercial con China con potencial suficiente para poñer sordina ás diferenzas neste aspecto. Terceiro, o enfoque de dobre vía través de diálogo e consultas directas entre as partes involucradas e o compromiso común coa paz e a estabilidade. A mediados de agosto, China e os dez países da Asociación de Nacións do Sueste Asiático (ASEAN) acordaron finalizar a mediados do próximo ano o marco dun código de conduta -que se negocia desde 2010- a fin de relaxar as tensións. Beijing espera evitar así a aceleración do proceso de militarización da zona.
O recente fallo da Corte Permanente de Arbitraxe da Haia, ditado a instancias de Filipinas en 2013 (Vietnam medita imitar a Manila pero polo momento confía na negociación bilateral), nega os supostos dereitos históricos de China na zona en disputa. Beijing considérao “nulo e ilegal”. Trala asunción o pasado 30 de xuño do presidente Rodrigo Duterte, Filipinas sopesa matizar a súa actitude e China podería ser o destino da súa primeira viaxe exterior. De confirmarse, suporía o arrefriamento do achegamento con EUA. Cabe recordar que Washington logrou en 2015 o acceso a oito basees militares filipinas para estacionar as súas tropas, aeronaves e forzas marítimas no marco da estratexia asiático-pacífica de Washington para facer fronte á influencia económica e militar de China na rexión.
Estados Unidos basea a súa crecente implicación militar na zona na preservación da “liberdade de navegación” (tanto de buques comerciais como militares). Xapón podería incrementar en breve a súa participación en devanditas operacións, ás que podería sumarse Australia. A conformación dun eixe entre estas capitais unido á promoción do TPP (Acordo Transpacífico) denota os ingredientes para a plasmación dunha alternativa económico-militar ás pretensións chinesas de afirmar a súa posición dominante na zona. EUA non asinou a UNCLOS (Convención de Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar), China, si.
Tan importante como asegurar a protección dos seus intereses, para China é vital evitar a militarización das disputas. Para iso, debe proporcionar garantías que aseguren unha eficaz xestión multilateral dos problemas de seguridade na zona. A expansión militar a gran escala e o diálogo non son compatibles. A reafirmación do seu papel na intensificación dos procesos de empoderamento da rexión baseados na integración, a conectividade e o desenvolvemento ofrécenlle un marco moito máis robusto que o mero recurso a unha estratexia máis incisiva e co acento no factor castrense.
