Tres obsesións de Xi Jinping

Ao secretario xeral do Partido Comunista e presidente chinés, Xi Jinping, adxudícanselle tres obsesiones principais que están provocando reaccións encontradas na sociedade chinesa.

A primeira ten que ver coa concentración do poder persoal. A sucesiva creación de estruturas especializadas situadas baixo o seu liderado e en detrimento dos órganos ordinarios, tan característico do primeiro tempo deste o seu tamén primeiro mandato, viuse reforzada coa implicación persoal de membros do seu gabinete en áreas de responsabilidade doutros membros da dirección do partido e do Estado. Xi impulsou tamén unha profunda reforma do exército e en carteira figura a reestruturación da policía armada restando competencias ás autoridades civís, desde o ámbito local ao Ministerio de Seguridade Pública, que reverterían a favor da Comisión Militar Central que tamén preside. O propio reforzamento do papel do PCCh en todas as estruturas do Estado, afastando calquera dúbida de separación Estado-Partido de outrora, debilita a autonomía dos órganos estatais. Todo iso permítelle estender o seu control en menoscabo de certo equilibrio de poderes.

Ao secretario xeral do Partido Comunista e presidente chinés, Xi Jinping, adxudícanselle tres obsesiones principais que están provocando reaccións encontradas na sociedade chinesa.

A primeira ten que ver coa concentración do poder persoal. A sucesiva creación de estruturas especializadas situadas baixo o seu liderado e en detrimento dos órganos ordinarios, tan característico do primeiro tempo deste o seu tamén primeiro mandato, viuse reforzada coa implicación persoal de membros do seu gabinete en áreas de responsabilidade doutros membros da dirección do partido e do Estado. Xi impulsou tamén unha profunda reforma do exército e en carteira figura a reestruturación da policía armada restando competencias ás autoridades civís, desde o ámbito local ao Ministerio de Seguridade Pública, que reverterían a favor da Comisión Militar Central que tamén preside. O propio reforzamento do papel do PCCh en todas as estruturas do Estado, afastando calquera dúbida de separación Estado-Partido de outrora, debilita a autonomía dos órganos estatais. Todo iso permítelle estender o seu control en menoscabo de certo equilibrio de poderes.

A segunda ten que ver coa alteración do proceso de toma de decisións. Isto afecta fundamentalmente ao principio de colexialidade e consenso que veu caracterizando o desempeño do liderado desde o inicio da política de reforma e apertura baixo Deng Xiaoping. Esta creba parece ter como obxectivo afianzarse, anticipadamente, como núcleo da actual xeración de líderes, pero pode traer consigo o rexurdimento das tradicionais loitas de poder que Deng pretendía evitar coa aposta por unha nova institucionalidade que facilitase a estabilidade e as transicións no liderado (máximo de dous mandatos, xubilacións a certa idade, inmunidade para os máximos dirixentes, elección de común acordo…). 

A terceira ten que ver co exercicio da crítica. Di un vello proverbio chinés que “mil aduladores non valen o que un asesor honesto”. A adulación ao máximo líder e a consideración como “discusión indebida” das súas políticas unido a unha furibunda campaña anticorrupción non de todo imparcial crea unha atmosfera preocupante na estrutura burocrática. A adulación é unha forma de corrupción e está presente na reiteración de gabanzas nos medios oficiais a Xi. O culto á personalidade, lonxe de reflectir acerto e fortaleza, xera preocupación.

Un líder forte para garantir a estabilidade

Todo iso preténdese xustificar en función do momento de ameaza que vive a reforma e a necesidade de salvar o Partido e o país. De representar o PCCh a encarnación da primeira dinastía orgánica da historia chinesa poderiamos retornar a un escenario de imperio persoal que favorecería a chegada dunha especie de “estirpe vermella” usufrutuada polos herdeiros dos líderes da revolución. Ao seu favor ten certa comprensión cívica que asocia os períodos de inestabilidade coa demanda dunha autoridade forte que os conxure. Unha nación non pode existir sen unha cabeza, dixo Confucio. Durante os convulsos primeiros 20 anos da República de China, a partir de 1912, contabilizáronse ata 473 guerras civís de pequena entidade só na provincia de Sichuan. Hoxe, as voces de frustración e descontento abarcan a importantes colectivos, desde os militares ao sector público, administrativo e produtivo, aínda que polo momento non pode falarse de desafíos coordinados ao seu liderado pero o caldo de cultivo está aí. Polo momento, unha nova circular interna advirte aos cadros territoriais do PCCh que enfrontarán serias sanciones si non garanten a seguridade pública. 

Cabe pensar que este desenvolvemento dos acontecementos sexa froito non dunha decisión persoal senón colectiva en función de devanditas consideracións. É máis, non falta quen considera que son os seus propios rivais quen máis o enxalzan na seguridade de que máis dura será a caída. Desde a súa propia contorna comezan a aflorar evidencias de inquietude polo camiño que parece tomar e que supón un retroceso na tímida vida democrática do PCCh.

Ten Xi capacidade suficiente para converter o PCCh nun feudo persoal ao vello estilo maoísta? O primeiro ministro Li Keqiang dixo no seu recente informe ante a Asemblea Popular Nacional que o Partido é o núcleo do liderado chinés remitindo ao seu comité central e o seu secretario xeral, poñendo énfase no mandato colectivo. Ser considerado “núcleo” no argot chinés prové dun estatus especial pero si é o obxectivo de Xi as resistencias poderían aumentar.

Forza ou compromiso?

As dúbidas sobre a capacidade de xestión do liderado chinés da actual fase do proceso de reforma son un feito constatable. Para acalalas, Xi pode recorrer a medidas de corte populista -como a loita contra a corrupción, que goza de gran predicamento entre a opinión pública- ou ao fomento dunha tensión exterior controlada - no mar de China meridional-, pero ao final terá que optar polo compromiso, tanto dentro como fora. 

As demostracións de forza orientadas a despexar dúbidas sobre a propia consistencia do seu liderado mediante o aplastamento de calquera crítica, do signo que sexa, ou impoñendo a uniformidade do pensamento recorrendo a textos do Mao revolucionario dificilmente pode colmar as expectativas da sociedade chinesa actual. Mao foi un dos mellores tácticos para a propaganda política, deixou escrito Lin Yutang nos anos corenta, cuxo xenio político admiraba malia o que definía como falta de escrúpulos dos comunistas chineses. Pero os tempos cambiaron.

O XIX Congreso do PCCh debe realizarse a finais do ano próximo. A el debe chegarse coas cuestións principais resoltas, o cal converte o ano que queda por diante en decisivo para adiviñar en que medida Xi é capaz de impoñer o seu punto e aparte na evolución do partido nas últimas décadas. 

Noutro tempo, a combinación de control partidario e endurecemento na esfera ideolóxica poderían servirlle internamente para illar a hipotéticas faccións rivais e como medio de dominio social. Pero a complexidade da sociedade chinesa actual pode rebentar tan simples costuras.